Ülkemizde bir noktada yeni bir deprem yaşandığında depremi hatırlama geleneğimiz devam ediyor. Bunu garipsememek gerekiyor. Çocuklukta verilmeyen acil durum ve afet eğitiminin ilerde içselleştirilmesi ve uygulanması beklenmemelidir. Ülkemizdeki günlük hayatın zorlukları ortadayken, hayat mücadelesi verilirken insanların kendi kendine ya da sadece bir broşür verilerek önlem alması beklenmemelidir. Burada asıl sorumluluk hükümetin ve ona bağlı kurumların üstündedir.
•••
Bu yazımda soru-cevap tekniğini kullanarak birkaç gerçeği tekrar hatırlatmak istiyorum:
•••
Ülkemizin depremsellik durumu nedir?
Deprem Bölgeleri Haritası'na göre, yurdumuzun %92'si deprem bölgeleri içerisindedir. Nüfusumuzun %95'i deprem tehlikesi altında yaşamakta ve ayrıca büyük sanayi merkezlerinin %98'i ve barajlarımızın %93'ü deprem bölgesinde bulunmaktadır.
•••
Can kaybı ve hasarın büyüklüğü nedir?
Son 58 yıl içerisinde depremlerden, 58.202 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, 122.096 kişi yaralanmış ve yaklaşık olarak 411.465 bina yıkılmış veya ağır hasar görmüştür. Sadece depremlerden dolayı her yıl ortalama 1.003 vatandaşımız ölmekte ve 7.094 bina yıkılmaktadır.
•••
Türkiye’de kaydedilen en büyük deprem hangisidir?
Aletsel dönemde ülkemizde kaydedilen en büyük deprem 26 Aralık 1939 Erzincan’da olmuştur. Gece yarısı olan depremde yaklaşık 33 000 kişi ölmüştür.
•••
İstanbul depremi ne zaman olacak?
Bu konuda hiç kimse bir tarih veremez ancak İstanbul’da deprem olacağı kesindir. Akademik çalışmalara göre Gölcük depreminde Adapazarı hattının etkilendiği görülmektedir. Bir sonraki tetiklemenin ise bu haritaya göre Marmara Denizi'nde yaşanan son depremlerin yaşandığı noktalara yakın olabileceği düşünülmektedir. Fay hattının mevcut geçmişi hiç iyi bir noktada değildir. Dolayısı ile yeryüzü kabuğundaki doğal kayma hareketlerinin tıkanması sonrasında fay hattının stresini atabilmesi için hareket etmesi gerekmektedir.
*
Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) nedir?
KAF sistemi, Anadolu Levhası'nın, güneyde Arap Levhası (yılda 25 mm'leri bulan hızlı sıkıştırma hareketi ile) ve kuzeyde (neredeyse hiç hareket etmeyen) Avrasya Levhası'nın arasında kalması ve bu sebeple batıya doğru açılma şeklinde hızla hareket etmesi sebebiyle yüksek sismik aktivite gösteren bir fay hareketidir. KAF, 1100 km uzunluğunda sağ yönlü ve doğrultu atımlı aktif fay hattıdır. Yaklaşık olarak Van Gölü'nden Saros Körfezi'ne kadar tüm kuzey Anadolu'yu keser. Tek bir faydan oluşmaz, pek çok parçadan oluşan fay zonudur.
•••
Şiddet nedir?
Herhangi bir derinlikte olan depremin, yeryüzünde hissedildiği bir noktadaki etkisinin ölçüsü olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir deyişle depremin şiddeti, onun yapılar, doğa ve insanlar üzerindeki etkilerinin bir ölçüsüdür.
•••
Büyüklük nedir?
Deprem sırasında açığa çıkan enerjinin bir ölçüsü olarak tanımlanmaktadır. Kırılan yüzeyin büyüklüğünü ve dolayısıyla ortaya çıkan enerjinin düzeyini belirten bir ölçü olarak da tanımlanabilir. Basit bir örnek verirsek; “büyüklük boksörün yumruğunun etkisi, şiddet ise yumruğu yiyen kum torbasının aldığı haldir,” diyebiliriz.
•••
Yeryüzünde en az sallanan kıta hangisidir?
Depremin en az yaşandığı kıta Antartika’dır.
•••
Depremin süresi ne kadardır?
Bir ile doksan saniye arasında değişir.
•••
Depremler önceden belirlenebilir mi?
Var olan koşullarda depremin önceden belirlenmesi mümkün değildir.
•••
Sıvı Etkisi (Liquefaction) nedir?
Kum-kil gibi gevşek malzemeden oluşan katmanların deprem sırasında sıvıların çalkalanmasına benzer bir özellik göstermesidir.
•••
Hangi binalar risklidir?
Pek çok yerde, hava koşulları, eski inşaat teknikleri, yüklenici hataları, denetim eksiklikleri nedeniyle, binalardan 15 yaşından büyük olanların mutlaka kontrol edilmesi ve gerekirse güçlendirilmesi gerekmektedir. “Oturduğum bina 98 depreminden sonra yapıldığı için güvenlidir,” diye düşünülmemesi gerekmektedir.
•••
Depreme hazırlıklı olmak için neler yapılabilir?
En önemli soru bu olmalıdır. Bununla ilgili Kandilli ve Akut gibi güvenilir kurumların internet adreslerinden çok detaylı bilgi alınabilir. Öncelikle uyurken kendinizi güvene alabilmek için uyku esnasında üzerinize devrilebilecek eşyaların yerlerini değiştirin. Yatak ve küçük komodin gibi duvarlara dayanabilecek eşyaların yakınında olun ve deprem esnasında cenin pozisyonuna geçerek vücudunuzu tek parça halinde olabildiğince küçültün. Deprem çantası hazırlayın ve kolay bulabileceğiniz noktalarda bulundurun. Birden fazla deprem çantası oluşturarak evin çeşitli kısımlarında bulundurabilirsiniz. Deprem sonrası ne yapacağınızı planlayın. Toplanma alanı belirlenmemişse, siz ve aynı binada yaşayanlar ortak bir toplantıda bu detayları belirleyebilirsiniz. Deprem sonrasında, bulunduğunuz yerin emniyetli olup olmadığını kontrol edin. Gaz, su ve elektrikle çalışan her şeyi kapatın; bulunduğunuz yapının hasarını (baca yıkılmaları, duvar çatlakları ve taşıyıcı hasarları) kontrol edin ve artçı sarsıntılardan etkilenip etkilenmeyeceği konusunda belirlemelerde bulunun. Radyonuzu açın. Yetkililerin, hayati önem taşıyan, uyarı ve açıklamalarına aynen uyun. Acil durumlar dışında telefonunuzu kullanmayın.
•••
Kendinize, sorumluluğunuz altındaki kişilere, sevdiklerinize korunma yollarını anlatarak, tatbik ettirerek bir şans tanıyın lütfen.