Bir eliminasyon diyeti, bir kişinin rahatsızlığa veya alerjik reaksiyon belirtilerine neden olan yiyecekleri tanımlamasına yardımcı olabilir.

Genel olarak, diyet kısa süreli olmalı ve bir sağlık uzmanının gözetiminde uygulanmalıdır. Faydaları olduğu gibi riskleri de olabilir.

Aşağıda, eliminasyon diyetlerinin türleri, ilgili adımlar ve olası faydalar ve riskler hakkında bilgi edinebilirsiniz.

Eliminasyon diyeti nedir?

Küresel nüfusun %20'ye kadarı gıda duyarlılığına veya intoleransına sahiptir. Bir eliminasyon diyeti, genellikle "gıda intoleransı" olarak adlandırılan, olumsuz bir gıda reaksiyonuna neden olduğuna inanılan bir gıdayı veya gıda grubunu atlayan bir beslenme planıdır. Belirli yiyecekleri bir süreliğine kaldırarak ve daha sonra belirli zaman aralıklarında yeniden vererek, hangi yiyeceklerin semptomlara neden olduğunu veya onları daha da kötüleştirdiğini öğrenebilirsiniz. Genellikle gıdaya verilen tepkileri hızlı bir alerjik reaksiyon olarak düşünürüz, örneğin bir kişinin yer fıstığı yemeye karşı anafilaktik reaksiyon göstermesi ve boğazının şişmesi gibi.

Bununla birlikte, vücudumuzun yiyeceklere tepki vermesinin o kadar ani olmayabilecek ve bir bağışıklık sistemi tepkisine bağlı olabilecek veya olmayabilecek başka yolları da vardır. Gıda intoleransları, gıdalarda bulunan çeşitli doğal bileşikler (doğal şekerler veya proteinler) veya yaygın gıda katkı maddeleri (doğal ve yapay renkler, koruyucular, antioksidanlar ve lezzet arttırıcılar gibi) tarafından tetiklenebilir ve vücutta çeşitli mekanizmalar yoluyla reaksiyonlara neden olabilir. Şu anda gıdalara verilen farklı reaksiyonlarda yer alan belirli mekanizmalar hakkında bir anlaşmazlık var ve şüpheli suçluları belirlemek için yapılan birçok test güvenilmez olabilir. Klinik deneyimler, bir eliminasyon diyetinin, gıda suçlularını belirlemek için en iyi araçlardan biri olduğunu ve tüm gerekli besinleri sağlayan çeşitli gıdalar yenildiği sürece çok güvenli olduğunu göstermiştir.

Bazı gıda grupları ve belirli gıdalar, diğer sağlık sorunlarının yanı sıra gastroözofageal reflü, migren, otoimmün bozukluklar ve irritabl bağırsak sendromu (IBS) semptomlarını da kötüleştirebilir. Tetikleyicilerinden emin olmayan herkes için bir eliminasyon diyeti önerebilir.

Diyet, semptomlara neden olduğu bilinen birkaç gıdayı yememeyi içerir. Zamanla, kişi semptomlarına neden olup olmadığını veya kötüleştirdiğini belirleyene kadar bu yiyecekleri tek tek yemeye devam eder. Daha sonra bu yiyeceklerin ilerlemesini önleyebilirler.

IgE aracılı olmayan reaksiyonlar

Bu tıbbi terim, anafilaktik tepkiye neden olmayan gıda alerjilerini ifade eder. Bir anafilaktik yanıt, potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir alerjik reaksiyondur. Ayrıca immünoglobulin E (IgE) aracılı reaksiyon olarak da bilinir.

IgE aracılı olmayan reaksiyonlar yaşamı tehdit etmez, ancak yine de kişinin sağlığını etkileyebilir.

Bir kişinin gıda alerjisi varsa, bağışıklık sistemi belirli gıdalara zararlıymış gibi tepki verir.

IgE aracılı olmayan alerjik reaksiyonlarla ilişkili semptomlar şunları içerir:

• kabızlık
• ishal
• atopik egzama
• ürtiker
• uykusuzluk-insomnia
• şiddetli karın ağrısı
• kusma

Bir kişi, bilinen bir tıbbi durumla ilgisi olmayan bu veya başka semptomlara sahipse, sağlık uzmanı bir eliminasyon diyeti önerebilir.

Gıda intoleransları

Eliminasyon diyetleri, bir kişinin intoleranslardan sorumlu yiyecekleri tanımlamasına da yardımcı olabilir. Bu sorunlar gıda alerjilerinden farklıdır ve bağışıklık sistemini içermez. Bir kişinin intoleransı varsa, belirli yiyecekleri sindirmekte zorluk çekebilir ve bu süreç rahatsızlığa neden olabilir.

Semptomlar ve şiddeti bireye özgüdür. Yiyeceklerdeki belirli bileşiklerden, bir kişinin hassasiyet seviyesinden ve belirli yiyeceklerin ne kadarının yendiğinden etkilenirler. Aynı yiyecek tekrar tekrar yenirse veya aynı bileşiğe sahip farklı yiyecekler birlikte veya sıklıkla yenirse, vücut bir eşiğe veya semptomların ortaya çıkmaya başladığı bir devrilme noktasına ulaşabilir.

Bir gıda intoleransının belirtileri şunları içerebilir:

• karın ağrısı
• şişkinlik
• baş ağrısı
• aşırı gaz
• ishal
• migren

Eliminasyon diyetleri türleri

Bir sağlık uzmanı, hangi gıdaların ortadan kaldırılacağını ve kademeli olarak yeniden sunulacağını önerebilir. Bazı kişilerin yalnızca süt ürünlerini veya buğdayı ortadan kaldırması gerekebilir, ancak diğer eliminasyon diyetleri aşağıdakiler dahil daha kısıtlayıcı olabilir:

1. Düşük FODMAP Diyeti: Bu, bir kişinin birçok meyve, süt ürünü ve yapay şekerden kaçınmasını gerektiren fermente edilebilir oligosakkaritler, disakkaritler, monosakkaritler ve poliollerin diyetten çıkarılmasını içerir. Bu, IBS tedavisine yaygın bir yaklaşımdır.
2. Bir Besine veya Besin Gruplarına Özgü Diyet: Birden fazla gıda alerjisi olan veya belirli alerjenleri saptamakta güçlük çeken biri için, uzman sadece birkaç hafta boyunca birkaç gıdayı elimine etme diyetini önerebilir.
3. Otoimmün Protokol Diyeti: Bu aynı zamanda AIP diyeti olarak da bilinir ve sağlık uzmanları esas olarak otoimmün hastalıkları tedavi etmek için tavsiye eder.

Eliminasyon diyetinin aşamaları nelerdir?

Çoğu eliminasyon diyeti dört parçalı bir yapıya sahiptir:

1. Planlama. Bir günlükte, kişi 1-2 hafta boyunca ne yediğini kaydeder ve herhangi bir semptomu not eder. Bir sağlık uzmanı günlüğü inceler, potansiyel tetikleyici gıdaları belirlemeye yardımcı olur ve diyete ne zaman başlanması gerektiğini tartışır.
2. Kaçınma. Önerilen zamanlama değişebilse de, kişi potansiyel tetikleyicilerden 2-4 hafta kaçınır. Bu aşamada gıda etiketlerini dikkatlice kontrol etmek önemlidir. Birkaç gıdayı aynı anda ortadan kaldırdıktan sonra semptomlar düzelirse, kişi bir sonraki adıma geçebilir.
3. Uygulama. İlk olarak, bir kişinin 5 gün boyunca semptomsuz olması gerekir. Daha sonra, her 2-3 günde bir elimine edilmiş bir gıdayı tekrar diyetlerine dahil edebilirler. Bu aşamada herhangi bir semptomun geri gelip gelmediğinin çok farkında olmak önemlidir.
4. Bakım. Bir kişi önceki aşamalardan elde ettiği gözlemleri kullanarak, varsa hangi yiyeceklerden ileri gitmekten kaçınması gerektiğini belirler. Doktor veya bir diyetisyen, herhangi bir beslenme eksikliğini önlemek için diyeti tamamlamanın yollarını önerebilir.

Bir eliminasyon diyetinin uzunluğu değişir ve bir sağlık uzmanının rehberliğini takip etmek önemlidir. Sonuç olarak bazı insanlar sağlıklarında değişiklikler yaşar ve tıbbi gözetim şarttır.

Eliminasyon diyetlerinin faydaları nelerdir?

Bir eliminasyon diyeti, kişinin sağlık sorununun semptomlarına neden olan bir yiyecek veya yiyecek grubunu tanımlamasına yardımcı olabilir. Alerji ve intoleransların ötesinde, bu diyetler aşağıdaki semptomların yönetilmesine yardımcı olabilir:

• özellikle çocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu veya DEHB
• IBS ve diğer gastrointestinal durumlar
• eozinofilik gastrointestinal bozukluklar
• otoimmün koşullar
• Crohn hastalığı
• Migren

Eliminasyon diyetlerinin riskleri nelerdir?

Bir gıdayı veya gıda grubunu ortadan kaldırmak, temel besinlerde eksikliğe yol açabilir. Ancak dikkatli planlama, takviye ve gıda ikameleri yardımcı olabilir. Bu nedenle eliminasyon diyeti öncesinde, sırasında ve sonrasında rehberlik almak önemlidir.

Bir diğer husus, kısıtlayıcı diyetlerin takip edilmesinin çok zor olabileceği ve yaşam kalitesini etkileyebileceğidir.

2017 yılında yapılan bir araştırma, IgE aracılı olmayan gıda alerjileri için eliminasyon diyeti uygulayan çocukların ebeveynlerinin, orak hücre hastalığı veya bağırsak yetmezliği olan çocukların ebeveynlerine kıyasla çocukları için daha düşük yaşam kalitesi puanları verdiğini buldu. Eliminasyon diyet grubunun ebeveynleri, diyetlerle ilgili artan kaygı, beslenme sorunları ve sosyal izolasyon bildirdi. Ne kadar çok gıda elimine edilirse, bildirilen yaşam kalitesi o kadar düşük olur.