İkinci dalgası gelen korona salgınının inovasyon ve girişimcilik üzerindeki orta ve uzun vadeli etkilerini düşünmek lazım. İnovasyon farklı fikirleri bir araya getirerek yapılıyor. Çeşitli düşünceleri bir araya toplamak için fikir sahipleri ile tanışmak ve yeni fikirleri dinlemek gerekiyor. Sonra farklı becerileri olan ve beraber yarar sağlayacak ortakların işbirliği yapması gerekiyor. Bunların hepsini yapabilmek için de güvene dayalı yeni ilişkiler kurmak lazım, bunun da yolu genelde fiziken bir arada olmaktan geçiyor. Bu nedenle girişimciler ortak çalışma alanlarında bir araya gelir ve dünyadaki konferansları gezerdi. Bunların hepsi korona ile sekteye uğradı.
Benzer bir durum yüz yıl önce ABD’de içki yasağı ile yaşanmıştı. Öncelikle belirtelim, Avrupa’daki kafe kültürü yerine ABD’de tarihsel olarak barlar ve içkili restoranlar en önemli sosyalleşme merkezi olmuştu. 1919’da tüm ABD’de içki yasağı ilan edilince bu sosyal hayat sona erdi. Alkol tüketimi tamamen sona ermedi, evlere kaydı, zamanla “speakeasy” denen kaçak işletmeler türedi ama hem evlere hem de bu işletmelere girmek için “tanıdık” olmak gerekiyordu. Dolayısıyla içki yasağı ile barlardaki sosyalleşmenin tesadüfi etkisi ortadan kalktı.
Geçenlerde ABD’nin ekonomi ile ilgili en önemli düşünce kuruluşlarından NBER’dan çıkan bir yayın, içki yasağının inovasyona etkisini ölçmüş. Araştırma sonuçlarına göre, merkezi yasakla barları kapatan eyaletlerde alınan yeni patent sayısı %18’e kadar gerilemiş. ABD’de içki yasağı yaklaşık 10 sene sürmüş. Zamanla girişimciler sosyalleşmek için yeni yöntemler geliştirmişler. Yeni ilişki ağları oluşmuş. Kuşkusuz korona salgını uzarsa inovasyon yapmak ve yeni girişimler kurmak için de yeni ilişki geliştirme yöntemleri ortaya çıkacak. Internet üzerinden kurulan ilişkiler önem kazanacak.
Geçenlerde Stanford Üniversitesi’nden yayınlanan bir araştırmaya göre, flört etmek için internet üzerinden tanışanların oranı 2000’de %1’lerdeyken 2020’de %40’a gelmiş durumda. Arkadaşların tanıştırdığı veya üniversitede tanışanların oranı ise yarısına düşmüş. Ancak burada internet üzerinden tanıştıktan sonra bunun devamlılığının fiziksel olduğunu da unutmayalım. Korona nedeniyle sosyalleşme kısıtları sürdükçe inovasyon yapmak zorlaşacak. Seyahat yasakları sürdükçe yeni girişimcilerin yabancı ortaklıklar kurması güçleşecek. İlişki biçimlerinin nasıl evrileceğini göreceğiz ama girişimcileri yalnız ve zor zamanların beklediği açık.