Eskiden madenciler kömür madenlerine kafese konmuş kanaryalar ile inerlerdi. Gaz sızıntısı olduğunda zarif ve duyarlı kanaryalar ölür, madenciler de hızla ocağı terk ederlerdi. Günümüzde de bu terim potansiyel bir tehlikenin öncü habercisi anlamında kullanılıyor.

Geçmiş yıllarda programların doluluk oranları bize o programa olan gerçek talep hakkında (ve dolayısıyla program kontenjanının ne kadar doğru belirlendiği konusunda) bir fikir veriyordu. Fakat bu yıl barajın kaldırılması ve kolay bir sınav ile devlet üniversitelerinde neredeyse %100’e varan bir doluluk yakalandı. Dolayısıyla kontenjanın ne kadarının nitelikli talep ile doldurulabildiğini ölçemez durumda kaldık. Örneğin geçen yıl Ziraat Fakültelerinde doluluk ancak %50 civarında iken, bu yıl neredeyse liseyi bitiren herkese üniversite kapısının açılması ile doluluk %100 oldu—yani talebin en düşük olduğu fakültelerden birisini aslında barajın altındaki adaylar ile doldurduk. Üniversite mezunu işsiz sayısının 1 milyonu geçmiş olmasından şikâyet ediyoruz fakat korkarım 5 sene sonra bu sayı çok daha yukarılarda olacak.

Devlet üniversitelerinin kontenjanları dolunca, ülkenin yüksek öğretimindeki trendlerini takip edebileceğimiz tek yer kaldı: vakıf üniversiteleri. Bu yıl Türkiye’de bulunan vakıf üniversiteleri için de çok iyi bir yıl idi. %96 ile rekor bir doluluk oranı yakalandı. Fakat bardak neredeyse tamamen dolu olsa bile, boş tarafı bize ülkemizdeki yüksek öğretim talebi hakkında önemli öngörüler içeriyor. Vakıfların bazı programları madendeki kanaryaların işlevini görüyor!

İlk yerleştirmede en az 100 kontenjan boşluğu olan vakıf üniversitesi sayısı tam yedi! Neredeyse tümü dolan vakıflarda, sıfır öğrencinin yerleşmiş olduğu program sayısı ise tam 30! Aşağıdaki programlarda ise en az 100 kontenjan boşluğu bulunuyor.

Hukuk
Yıllarca tam dolan Hukuk programları birkaç yıldır alarm veriyor. Ücreti 100.000 TL’nin üzerinde olan programlardaki boşluklar şaşırtıcı olmayabilir ama 65.000-85.000 aralığındaki indirimli programlarda da (barajın 125.000’de bırakılmış olmasına rağmen) büyük boşluklar var. Bu yıl Hukukta velilerin vermeyi göze aldıkları ücretler 55.000 ve altında görünüyor. Gelecek yıl vakıf üniversitelerinin Hukuk programlarında kontenjan düşüşleri bekliyorum.

Mimarlık
Son birkaç yıldır krizde olan Mimarlık programları toparlanmaya başlamış olsa da birçok ücretli ve %50 indirimli programda boşluklar var. 3 üniversite tam burslu programlarını bile dolduramamış. 15 tam ücretli programın sekizinde boşluklar var. Hatta ücreti biraz fazla yüksek olan bir üniversite hem İngilizce hem de Türkçe programlarına hiçbir öğrenci alamamış. %50 indirimli 46 programın ise sadece 13 tanesi dolmuş. Gelecek yıl için kontenjan ve ücret belirlerken dikkatli olunması gereken bir program.

Tıp
Belki de en büyük sürpriz ülkede en çok tercih edilen program olan Tıpta. Tıp fakültesi olan 32 vakıf üniversitesinin tam 14’ünün ücretli ve %25 burslu programlarında boşluklar var! Tercih burslu ile 143.000 TL ücreti olan bir üniversite tam 107 boşluğu engelleyememiş. Başka bir üniversite ise %50 indirimli programını 124.000 TL’den fiyatlamış ama 36 boşluk ile karşılaşmış. Nispeten yeni bir Tıp fakültesi ise, tercih bursu ile 115.000 TL olan programlarında tam 88 boşluk yaşamış. En büyük sürprizi ise tercih bursu ile 146.000 TL olan ücretli programına bir tek öğrenci bile kaydedemeyen bir üniversite yaşamış. Anlaşılan Tıpta da “deniz bitti” ve 100.000 TL’nin üzerindeki programlar riskli. Eğitimin uzunluğu ve zorluğu, uzmanlık sınavları, zorunlu hizmet, uzun çalışma saatleri, mesleğin son yıllardaki prestij kaybı, mobbing ve doktorların şiddete maruz kalmaları Tıp talebinde azalma nedenleri.

İnşaat Mühendisliği
İnşaat sektöründeki krizi en derinden yaşayan program İnşaat Mühendisliği oldu. Adayların miyopik bir yaklaşımla bu programı tercih etmemelerinin sonucu olarak programın ülke çapındaki kontenjanı yarı yarıya düşmüş olmasına rağmen 32 programın 19’unda boşluklar var. Benim için en şaşırtıcı veri, tam 6 üniversitenin tam burslu kontenjanlarını dolduramamış olması. %50 indirimli programlarda ise doluluk %56 civarında. Bu programlarda ücret-prestij dengesi bozuk olan üniversiteler neredeyse hiç öğrenci alamamışlar. Örneğin 100.000 TL’nin üzerinde ücreti olan bir üniversite ücretli İngilizce ve Türkçe programlarına hiç öğrenci alamamış, %25 indirimli programlarına ise sadece birkaç öğrenci alabilmiş!

Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık
Devletin bu alanda atamaları kısmasının bir sonucu olarak bu alana talep son yıllarda epey azaldı. Vakıflardaki 17 PDR programından sadece ikisi doldu (ki birisi sadece %100 burslu öğrenci alıyor)! Bu gitgide zayıflayan programda 100.000 TL’nin üzerinde ücret belirleyen bir vakıf üniversitesinin ücretli ve %25 indirimli programlarına hiçbir adayın yerleşmemiş olması şaşırtıcı değil. Dolmayı başaran %50 indirimli programların ücretleri 30.000 – 45.000 aralığında. Bu programda gelecekte kontenjanların azalmasını ve ücretlerin düşük olmasını bekliyorum.

Diş Hekimliği
Bu alanda programı olan 26 üniversitenin sadece yedisi dolmamış ve dolmayanlar ücretli veya %25 indirimli programlar. En yüksek boşlukları olan üniversitelere baktığımızda, 100.000 TL’nin üzerinde ücretler görüyoruz. Kanımca bu programdaki boşlukların da temel nedeni vakıf üniversitelerinin ücretlendirme konusundaki başarısızlıkları.

Endüstri Mühendisliği
Ülkedeki en popüler programlardan birisi olan Endüstri Mühendisliğinin bu listede olması epey şaşırtıcı. Fakat detaya girince nedeni ortaya çıkıyor. 48 üniversiteden sadece 10 tanesinde boşluklar var. En yüksek boşlukların olduğu üniversiteler de ücretleri nedeniyle kendilerini pazarın dışına itmiş olan üniversiteler: mühendislikte %50 indirimli bir programın ücreti 70.000 TL’nin üzerinde ise boş kalmasına şaşırmamak gerek (bu ücret seviyesinde ancak en tepedeki üniversiteler öğrenci alabilir). Elektrik-Elektronik Mühendisliğinde de durum benzer. 45 üniversiteden sadece ücretleri fazla kaçırmış olan on birinde boşluklar var.

Sonuç
Dolacağına garanti gözü ile bakılan Hukuk ve Tıpta durum artık değişmiş gibi. En prestijlilerin dışında Hukuk için 55.000, Tıp (ve Dış Hekimliği) için ise 100.000 TL sınır gibi görünüyor. Mimarlık ve İnşaat Mühendisliğinde inşaat sektörünün yarattığı kriz sürüyor ve bu programlarda ücretlerde dikkatli olunması gerek. PDR zayıflamaya devam eden bir program ve geleceği de pek parlak görünmüyor. Bu çalışmada benim en çok dikkatimi çeken şey bazı vakıf üniversitelerinin ücretlendirmedeki aşırı iyimserliği oldu. Görünen o ki fiyatlama konusunda vakıf üniversitelerimizin gideceği çok yol var.