“Rehberlik Ekipler Amiri” Salim Ünsal geçenlerde bir “nereden nereye” dosyası hazırladı. Bu dosyada üniversite adaylarının şehirlerarası hareketliliği özetleniyordu. Bu dosya üzerinde biraz çalışarak ülkemizde üniversite için öğrencilerin hangi şehirlerden hangilerine gittiği konusunda bazı çıkarımlar yapmaya çalıştım. Dosyada 991.919 öğrencinin hareketliliği özetlenmiş. Salim Hoca adayların hangi şehirde bulunduğunu çıkarmak için lise adreslerini kullanmış. Hangi şehirlere gittiğini çıkarmak için ise yerleştikleri üniversitenin bulunduğu şehri kullanmış.

Kayda değer ilk sonuç, adayların %52’sinin lise mezunu oldukları şehirdeki bir üniversiteye yerleşmiş olmaları. Adayların yarıdan fazlasının aynı şehirde kalmış olmalarının en önemli nedeni her şehirde bir üniversitenin kurulmuş olması. Bunun yanında özellikle büyük şehirlerdeki kiraların yüksekliği ve olumsuz ekonomik durum adayların kendi şehirlerinde kalma tercihlerini artırmış olabilir.

İstanbul faktörü
Nüfusu en yüksek olan ve en çok üniversitenin bulunduğu İstanbul için özel bir bölüm açmak gerek. 2022’de İstanbul’dan mezun olan 182.790 aday üniversitelere yerleşmiş. Bu sayı kendisinden sonra gelen en büyük 4 şehrin (Ankara, İzmir, Bursa, Antalya) toplamından fazla.

İstanbul’daki liselerden mezun olan adayların %79’u, İstanbul’daki bir üniversiteye yerleşmiş. Öğrencilerini kendi şehrinde tutmada en başarılı şehir İstanbul. İstanbul’dan en fazla öğrenci alan 3 şehir nispeten yakın olan Kocaeli, Sakarya ve Edirne.

İstanbul’da üniversiteye başlayacak olan öğrencilerin ise %72’si İstanbul’daki liselerden mezun olmuş. İstanbul’a en fazla öğrenci gönderen şehirler Kocaeli, Bursa, İzmir ve Antalya.

İstanbul, 37.627 öğrenciyi başka şehirlere gönderirken, 55.570 öğrenci İstanbul’a İstanbul dışından gelmişler. Gelen-giden farkı en yüksek olan şehir de net 17.943 öğrenci kazancı ile İstanbul olmuş.

Kıbrıs?
Veri tabanında Kıbrıs da farklı bir konumda bulunuyor. 3.093 lise mezunu veren Kıbrıs’ın mezunlarının neredeyse %90’ı Kıbrıs’ta kalmayı tercih etmişler. Ülkemizdeki üniversitelerde bulunan Kıbrıslı öğrenci kontenjanlarının genellikle bos kalmasının nedeni de bu. Bu 2.766 öğrencinin yanına Türkiye’nin farklı illerinden tam 19.525 üniversite öğrencisi eklenmiş. Dolayısıyla, illerimiz ile kıyaslandığında gelen-giden sayısının en yüksek olduğu yer Kıbrıs. Görünen o ki Kıbrıs ekonomisini üniversite öğrencileri ile desteklemeye devam ediyoruz. Kıbrıs’a en çok öğrenci yollayan iki şehir 1.810 kişi ile Hatay ve 1.532 kişi ile Antalya.

Nereden?
Oransal olarak mezunların en az %60’ını tutabilen (İstanbul dışındaki) 8 şehir şöyle: Bayburt (67%), Erzurum (66%), Ankara (65%), Kırıkkale (64%), Karabük (64%), Konya (63%), Isparta (63%), Sivas (63%). Öte yandan bu oranın %33’un altında olduğu, yani mezunlarının üçte ikisini başka şehirlere gönderen 11 şehir ise Diyarbakır (33%), Manisa (32%), Tekirdağ (31%), Şanlıurfa (31%), Hatay (30%), Osmaniye (30%), Muğla (29%), Hakkâri (28%), Mardin (27%), Şırnak (27%) ve Ordu (25%). Bu şehirlerin bazıları (örneğin Manisa, Tekirdağ, Osmaniye ve Muğla) metropollere yakınlık nedeniyle öğrenci kaybediyorlar.

Nereye?
Bir şehirde üniversite okuyacak öğrencilerin arasında kendi şehrinden mezun olanların oranının %70’in üzerinde olduğu şehirler (yani üniversiteli nüfusu içindeki “yerli” oranının en yüksek olduğu şehirler): Şanlıurfa (79%), Diyarbakır (77%), Batman (74%), Şırnak (73%), İstanbul (72%), Gaziantep (72%) ve Adana (70%). İstanbul dışında bu oranın en yüksek olduğu şehirlerin Güney ve Güneydoğu Anadolu’da olması dikkat çekici. Öte yandan bu oranın %33,3’un altında olduğu, yani üniversite nüfusunun en az üçte ikisinin dışarıdan geldiği (“yerli” oranı en düşük) şehirler ise şöyle: Eskişehir (32%), Çankırı (32%), Karabük (32%), Ardahan (31%), Nevşehir (31%), Bartın (30%), Aydın (30%), Bolu (29%), Isparta (29%), Kırklareli (28%), Yalova (28%), Muğla (27%), Bayburt (27%), Edirne (27%), Artvin (26%), Bilecik (25%), Çanakkale (25%), Sinop (25%), Burdur (23%), Tunceli (22%), Gümüşhane (21%). Ülkemizdeki illerin dörtte birinin bu listede olması dikkat çekici. Görünen o ki üniversiteleri yurt sathına yayma politikası öğrenci hareketliliğini geliştirmiş.

Netler
Peki net öğrenci kazanımı ve kaybı listelerinde durum ne? Kıbrıs’ı saymazsak, net öğrenci kazanımı en az 5.000 olan şehirler şöyle: İstanbul (17.943), Isparta (7.978), Ankara (6.629), Burdur (5.315). Net öğrenci kaybı en az 10.000 olan şehirler ise şöyle: Adana (-10.311), Hatay (-10.480), Şanlıurfa (-11.541), Diyarbakır (-11,775) ve Bursa (-12,267). Oran olarak bakıldığında ise, her giden öğrenciye karşı en az 4 öğrenci gelmiş olan şehirler Bayburt, Gümüşhane, Isparta ve Tunceli iken, her gelen öğrenciye karşı en az 4 öğrencinin gitmiş olduğu şehirler ise Mardin, Batman, Diyarbakır, Şırnak ve Şanlıurfa.

Ülkenin ekonomik durumuna rağmen, yarım milyona yakın öğrenci üniversite okuyabilmek için başka bir şehre gitmiş. Bu sonuç üniversitelerin ekonomik etkilerinin büyüklüğüne ve yerel ekonomilere katkılarının yadsınamaz olduğuna işaret ediyor.