Prof. Dr. Murat Batı: Deprem Fonu'nun adı var kendi yok

Porf. Dr. Murat Batı'nın yazısının tamamı:

Kanun gerekçesinde deprem sonrası yaraları sarmak maksadıyla getirildiği belirtilmektedir. Bu, yerinde bir amaç elbette ancak testi kırıldıktan sonra alınacak önlemleri kapsayacak bir düzenleme şeklinde oluşturulmuş. Özellikle deprem olma ihtimali olan bölgelerde yani henüz deprem olmamış ve yıkılmamış binaların olduğu bölgelerde yapılacak düzenlemeleri kapsamamaktadır. Gerçi şu ana kadar deprem bölgelerine ne kadar yardım ettiği de muamma.

Tam bir yıl önce bugün -6 Şubat 2023 sabahı- meydana gelen korkunç deprem hepimizde uzunca bir süre ciddi etki yarattı. Binlerce canımızı kaybettik. Hatırladıkça hâlâ ruhum üşür.

Depremin hemen ardından çeşitli düzenlemeler yapıldı. Mücbir sebep ilan edildi, deprem fonu kuruldu, bazı ürünlerde KDV indirimi yapıldı, Ek Kurumlar Vergisi ile Ek MTV getirildi vs.

­­Mücbir sebep ilan edildi

Depremin hemen ardından yapılan düzenlemelerin başında deprem bölgesinde mücbir sebep ilan edildi. Deprem bölgesinde 6 Şubat'tan 31 Temmuz 2023'e kadar yerine getirilmesi gereken vergisel yükümlülüklere ilişkin süreler Hazine ve Maliye Bakanlığı'nca uzatıldı. Hazine ve Maliye Bakanlığı, 6 Şubat-31 Temmuz tarihleri arasında verilmesi gereken beyannamelerin/bildirimlerin süresini 15 Ağustos 2023'e; ödenmesi gereken vergilerin ödenme süresini ise 31 Ağustos 2023'e kadar uzattı. Yani belirlenen tarihlere kadar yükümlülükler yerine getirilirse yükümlülükler zamanında yerine getirmiş kabul edilecek ve bu kişilere herhangi bir cezai işlem uygulanmayacaktı.

Hakimler ve Savcılar Kurulu 6 Şubat'ta Deprem Kapsamında Alınan Tedbirler'i yayımladı. Bu Tedbirler genel olarak yargılama sürecine devam edileceği, deprem bölgelerinde yargı personelinin güvenliğinin önem arz ettiği ve bunların izin durumları, 15 gün içinde ek tedbirler alınabileceği, avukatların durumları gibi hususlar ele alındı.

Sınırlı KDV düzenlemesi yapıldı

AFAD, Kızılay, Ahbap gibi kurumlara/derneklere yapılan bağışlarla alınan ürünlere uygulanan KDV oranında ilk etapta bir indirim yapılmadı.

Ancak 14 Şubat 2023 tarihli mükerrer Remi Gazete'de yayımlanan 6790 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Katma Değer Vergisi Kanunu m.17/1.fıkrasında sayılan kurumlarca satın alınan konteyner ve prefabrik yapılar için uygulanacak KDV oranı yüzde 1'e düşürülmüştü. Yani 6790 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla KDVK m.17/1.fıkrada sayılan kurumlarca deprem bölgesine götürülmek üzere konteyner ya da prefabrik yapı alımlarında KDV oranı yüzde 1 uygulanacaktı. Ama deprem bölgesine götürülmek üzere konteyner ya da prefabrik yapıyı Ahbap alsaydı -o tarihte- KDV oranı yüzde 18 olacaktı.

Bu hatadan 23 Şubat 2023 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 6830 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile dönüldü. Bu Karar'a göre 23 Şubat 2023'ten itibaren Ahbap'ın da AFAD'ın da herkesin de deprem bölgesine götürmek üzere konteyner ya da prefabrik yapı alımlarında KDV oranı yüzde 1 uygulanacaktı.

Ancak KDVK m.17/1.fıkrada sayılan kurumlar dışındakilere 14 Şubat ile 23 Şubat tarihleri arasında KDV maalesef yüzde 18 uygulandı.

Ayrıca deprem bölgesine gönderilecek konteyner ve prefabrik yapılar dışındaki ürünlere KDV indirimi uygulanmadı. Yani giyecek, yiyecek, soba, benzin, mazot, çocuk bezi, hijyen ürünler, su gibi ürünlerde KDV indirimi yapılmadı.

Deprem Fonu kuruldu

21 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete'de Afet Yeniden İmar Fonu kuruldu. Fon 7441 sayılı Kanunla kuruldu ama hâlâ ne kendisi ne internet sitesi ne de başka bir bilgi var.

2 Şubat 2024'te ise Afet Yeniden İmar Fonunun Yapısı ve İşleyişi Hakkında Yönetmelik yayımlandı. Yönetmelik 7441 sayılı Kanunun biraz daha genişletilmiş halinden oluşmaktadır.

7441 sayılı Kanun ve 2 Şubat tarihli Yönetmelik uyarınca Afet Yeniden İmar Fonu'nun Yönetim Kurulu, Hazine ve Maliye Bakanı başkanlığında; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Tarım ve Orman Bakanı, İçişleri Bakanı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı ile Strateji ve Bütçe Başkanından oluşmaktadır.

Fon, yurt içi ve yurt dışı kaynaklı her nevi nakdi bağış, yardım, hibe ve kredileri kabul edebilecek. Ayrıca bu amaçla Bütçeye ödenek de konulacak ve genel bütçeden Fon'a ödenek aktarılacak.

Bu anlamda gerek yurt içinden gerekse de yurt dışından yapılacak her türlü bağışlar kabul edilecek. Afet Yeniden İmar Fonu tarafından kurum ve kuruluşların mevzuatındaki her türlü kısıtlamalardan muaf tutularak yurt içi ve yurt dışı sermaye ve para piyasalarından sağlanan finansman ve kaynaklardan bağış kabul edecek.

Fon'un kasasında biriken paralar Yönetim Kurulu tarafından onay verilen projelere -aynı Kurul'un onayı ile- para aktarılabilecek. Kasadaki paranın kime nasıl harcanacağına Yönetim Kurulu karar verecek.

Afet Yeniden İmar Fonu bağımsız denetim standartlarına uygun olarak denetlenecek. Fon'daki paraların ve kullanımına ilişkin aktarımların tutarları ve nereye aktarıldığı üçer aylık dönemler itibarıyla kamuoyuyla paylaşılacak.

Afet Yeniden İmar Fonu kurumlar vergisinden muaf olacak yani Fon, kurumlar vergisi ödemeyecek. Yapılan işlemlerden stopaj da yapılmayacak.

Fon'un faaliyetleri dolayısıyla yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan istisna edilecek.

Ayrıca Fon'a yapılan bağış ve yardımlar veraset ve intikal vergisinden, Fon'un faaliyetleri ile ilgili işlemler banka ve sigorta muameleleri vergisinden (BSMV), kaynak kullanımını destekleme fonuna (KKDF) yapılacak kesintilerden istisna edilmiştir.

Fon'a yapılan bağışlar tıpkı Kızılay'a yapılmış bağış gibi nakdi bağışın tamamı bağış yapan gelir ve kurumlar vergisi tarafından indirim konusu yapılabilecek. Yani yüzde 5'lik indirim sınırına takılmayacaklar.

Giden yardımlar muamma

Fon'un kuruluş amacı Kanun'un birinci maddesinde belirtilmiş. Kanun gerekçesinde de deprem sonrası yaraları sarmak maksadıyla getirildiği belirtilmektedir. Bu, yerinde bir amaç elbette ancak testi kırıldıktan sonra alınacak önlemleri kapsayacak bir düzenleme şeklinde oluşturulmuş. Özellikle deprem olma ihtimali olan bölgelerde yani henüz deprem olmamış ve yıkılmamış binaların olduğu bölgelerde yapılacak düzenlemeleri kapsamamaktadır. Gerçi şu ana kadar deprem bölgelerine ne kadar yardım ettiği de muamma.

Fon'un gelirleri ve faaliyet konularına ilişkin yapacakları işlemler kurumlar vergisi, gelir vergisi, BSMV, KKDF, harçlar, damga ile veraset ve intikal vergisi kapsamı dışında (muafiyet-istisna) tutulmuştur. Ancak Fon, depremin yarattığı tahribatı sarmak üzere satın alacağı ürünler dolayısıyla KDV ve/veya ÖTV ödeyecek. Yani KDV ve ÖTV istisnası/muafiyeti getirilmemiştir.

Kanun'un 6'ncı maddesi ile Fon'un bağımsız denetim standartlarına uygun olarak denetleneceğine hükmedilmiş. Ancak kimin ve nasıl denetleyeceğine ilişkin açıklama bulunmamaktadır.

Teklifin 6'ncı maddesinin 2'nci fıkrasında ise fon kaynakları ve aktarımlarına ilişkin mali veriler en geç üçer aylık dönemler itibarıyla kamuoyuyla paylaşılacağı belirtilmiş. Ancak Fon kurulalı neredeyse bir yıl olmasına karşın hiçbir bilgi paylaşılmadı.

Ek Kurumlar Vergisi getirildi

7440 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun m.10/27 ile kurumlar vergisi mükelleflerine 2022 yılı beyannameleri üzerinde uygulayacakları indirim ve istisna tutarları ile indirimli kurumlar vergisine tabi matrahları üzerinden yüzde 10; Kurumlar Vergisi Kanunu m.5/1.fkr-a bendinde düzenlenen istisna ile yurt dışından elde edilen ve en az yüzde 15 oranında vergi yükü taşıdığı tevsik edilen istisna kazançlar üzerinden ise yüzde 5 oranında ek vergi getirildi. Bu vergiden 73 milyar 502 milyon TL tahsil edildi.

Ancak bu düzenleme şu an Anayasa Mahkemesinde ve iptal edilebilme ihtimali bulunmaktadır. Olası iptal edilme gerekçelerini ise bu yazıda yazmıştım.

Ek MTV getirildi

15 Temmuz tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 7456 sayılı Kanun m.1 ile ek motorlu taşıtlar vergisi getirildi. Ancak getirilen bu ek vergi birçok tartışmaya neden oldu; Anayasaya aykırı mı, değil mi? diye. Daha sonra CHP, ek MTV'yi Anayasa Mahkemesine taşıdı ancak AYM oybirliğiyle iptal etmedi. Ancak deprem bölgesinde olanlarla alakalı çok eksik bir düzenleme ile deprem bölgesinde olanların bir kısmından bu vergiyi aldı, deprem bölgesinde olmayanların bir kısmından ise almadı. Bu çok ciddi bir sorundu ve hâlâ çözülmedi.

Bu arada Ek MTV'den beklenen gelir 32 milyar 662 milyon 877 bin TL idi. Bunun 30 milyar 74 milyon 288 bin TL'si tahsil edildi.