2023’ün En İyi Araştırmacı Gazetecilik ürünleri hangileri?

GJIN'in Türkçe Editörü Pınar Dağ, 2023 yılının En İyi Araştırmacı Gazetecilik hikayelerini yazdı.

Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün (RSF) son yayınladığı Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi, Türkiye’yi 2023’te listenin çok gerilerine yerleştirdi: Geçen yıla göre 16 sıra gerileyen Türkiye, 180 ülke arasında 165’inci sırada yer aldı. Rapora göre, Türkiye’de ulusal medyanın yüzde 90’ı artık hükümetin kontrolünde. Basın kurumları, gazeteciler, muhabirler tartışmalı Dezenformasyon Yasası nedeniyle başka bir zorlukla daha karşı karşıya. Türkiye Gazeteciler Sendikası’nın verilerine göre yaklaşık 15 gazeteci ve medya çalışanı şu anda hapiste.

Tüm bunlara karşın veri gazetecisi ve akademisyen Pınar Dağ, Global Investigative Journalism Network Türkçede bu yıl gazetecilerin ürettiği övgüye değer ürünlere dikkat çeken bir yazı kaleme aldı.

“Türkiye’de metamfetamin elde etmek ne kadar kolay?”

Gazeteci Murat Ağırel, Sağlık Bakanlığı’nın sahte kanser ilaçlarının eczanelerde satıldığını ve kanser hastalarına verildiğini doğrulayan bir rapor yayınlaması üzerine sahte ilaçlarla ilgili Cumhuriyet gazetesinde “Sahte Kanser İlaçları” başlıklı haberini yaptı. Bu raporun peşinden giderek sorunun yeni olmadığını ortaya çıkaran Ağırel’in bu haberi haber kanallarının gündemini günlerce meşgul etti ve Bakanlığı ayrıntılı bir açıklama yapmak zorunda bıraktı.

Türkiye’yi sarsan 6 Şubat depremi, Suriye de dahil olmak üzere toplam 54 binden fazla insanın ölümüne neden oldu. Deutsche Welle Türkçe muhabirleri Pelin Ünker’le Serdar Vardar, depremden geriye kalan moloz dağlarını araştırarak asbestin yaratabileceği zararı “Türkiye’nin Deprem Bölgesinde Asbest Pusuda” başlığını taşıyan haberde ortaya çıkardı. Muhabirler, aksi yöndeki resmi iddialara rağmen, zehirli inşaat malzemelerinin bu önemli tarım bölgesindeki bitkileri, toprağı ve molozları kirlettiğini, ciddi ve büyüyen bir halk sağlığı krizine işaret ettiğini belirledi.

Reuters’ın zehirli tozu inceleyen ödüllü veri projesi “Meth Çıkmazı”nın merkezinde “Türkiye’de metamfetamin elde etmek ne kadar kolay?” sorusu yer alıyor.  Voys Media’dan Tunca Öğreten, Murat Baykara ve Ömer Çakan’ın araştırmalarına göre, uyuşturucuyu edinmek bir saatten kısa sürebiliyor. Muhabirler, meth’in internet üzerinden nasıl satıldığını öğrendikten sonra Telegram uygulaması üzerinden ulaştıkları bir satıcıdan maddeyi satın alarak bu alışverişi gizli kamerayla belgeliyorlar. Belgeselde uyuşturucu bağımlılarıyla ve satıcılarla yapılan söyleşiler de yer alıyor ve uyuşturucuya ulaşmanın ne kadar kolay olduğu ortaya çıkarılıyor. Araştırma ekibinin bulguları arasında, görüştükleri genç bir uyuşturucu satıcısının günde 80 ila 100 kişiye – toplumun her kesiminden insana – meth satabildiği yer alıyor. Uyuşturucunun bağımlılıkla mücadele ve rehabilitasyon merkezlerinin yakınında da rutin olarak satılabildiğini gösteriyor.

Balkan Insight’ın “İstanbul’dan AB’ye: Sırbistan Vizesi Geçiş Kapısı” araştırmasına göre, Türkiye’den gelen gençler, uygun göçmenlik belgeleri olmadan Avrupa Birliği’ne (AB) girmek için Sırbistan’ı bir geçiş noktası olarak kullanıyor ve insan kaçakçıları kişi başına 2 bin 400 Avro’ya (2 bin 650 ABD Doları) varan ücretler talep ediyor. (Türkiye ile Sırbistan arasında vizesiz seyahate izin veriliyor, ancak AB’ye vizesiz seyahat mümkün değil.) Gazeteciler Yağız Alp Tekin, Sasa Dragojla ve Hamdi Fırat Büyük, mahkeme kayıtlarını inceledi ve göçmen, kaçakçı, taksi şoförü ve insan hakları uzmanlarıyla görüşerek kaçakçılarla ilk temastan Macaristan ve Hırvatistan’ın kritik sınırlarına ulaşmaya kadar olan yolculukla ilgili daha fazla bilgi edindi. Facebook, TikTok ve WhatsApp gibi mecralarının kilit rol oynadığını, ödemelerin ise göçmenler Sırbistan’ın kuzeyindeki AB sınırına ulaştırılmadan önce İstanbul’daki takas merkezleri aracılığıyla yapıldığını belirlediler. Ekip ayrıca Türkiye üzerinden seyahat eden ve sahte Türk kimlik kartlarıyla Sırbistan kapısını kullanan kişilerinde olduğunu da ortaya çıkardı.

Gazeteci Timur Soykan, “Mafya Günlükleri” başlıklı haberinde uluslararası suç örgütlerinin liderlerinin vatandaşlık alabildiği, yasadışı fonlarla ev ve daire satın alabildiği, Türkiye’de yakalansalar bile iade edilmedikleri bir sistem sayesinde mafya üyelerinin Türkiye’ye akın etmesinin kolaylaştığını iddia ediyor.

Suriyeli Mültecilerin “Unutulmuş Savaşı”

"Gemi Sökümü:Tersanelerdeki Ölümcül Uygulamalar" başlığındaki haberde gazeteciler, eski yük gemilerinin hurdaya satılmak için parçalandığı bir gemi söküm tersanesindeki tehlikeli koşulları araştırdı. Gazeteciler Zeynep Şentek ve Vedat Örüç, gemi söküm endüstrisinin kalbinde yer alan İzmir’in Aliağa bölgesindeki koşulları belgeledi ve eskiden bu alanda çalışan bir işçi ve şu anda çalışan bir işçiyle, güvenlik görevlisi, doktor ve uzmanla tersanelerdeki ve sektördeki güvenlik uygulamalarını konuştu.

İstanbul’da yaşayan gazeteci Hannah Lucinda Smith BBC için hazırladığı “Benim Unutulmuş Savaşım” adındaki belgesel podcast bölümünde, İstanbul’un merkezine arabayla yaklaşık bir saat uzaklıktaki ve ağırlıklı olarak Suriyelilerin yaşadığı Esenyurt’ta Suriyeli göçmenler ile halk arasındaki kötüleşen ilişkileri araştırdı. Smith, bu bölgede yaşayan Suriyelilerin koşullarını ve durumun evlerine dönmeleri için yeterince güvenli olup olmayacağını inceledi. Türkiye, ülkelerindeki iç savaştan kaçan yaklaşık 3,6 milyon Suriyeli de dahil olmak üzere dünyadaki en büyük mülteci ve sığınmacı nüfusuna ev sahipliği yapmasına rağmen, araştırma Suriyeli mültecilerin neden unutulmuş ve güvensiz hissettiklerini ve Türkiye’deki yüksek enflasyon ve diğer sosyal-ekonomik değişkenlerin yaşamı nasıl zorlaştırdığını ele alıyor.

Fayn'ın Aralık 2022 tarihinde yayınlanan "Boğaziçi Direnişi" adlı belgeseli prestijli bölümlerin lağvedildiği ve önde gelen akademisyenlerin görevlerinden uzaklaştırıldığı iddialarını inceliyor ve bir rektörün yerine nasıl Türkiye Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir kişinin getirildiğini araştırıyor.