2019 yılından bu yana Üniversite İzleme ve Değerlendirme Raporları yayınlayan YÖK, 2020 raporlarını 25 Kasım 2021’de yayınladı (https://www.yok.gov.tr/universiteler/izleme-ve-degerlendirme-raporlari). Bu raporlarda 193 üniversitenin performansı 4 temel alanda (Eğitim/Öğretim, Araştırma-Geliştirme/Proje/Yayın, Uluslararasılaşma ve Topluma Hizmet/Sosyal Sorumluluk) 45 gösterge ile değerlendiriliyor. Şu anda sadece üniversitelerin raporları yayınlanmış durumda, fakat YÖK yıl sonundan önce bir değerlendirme raporu yayınlayacağını belirtti. YÖK geçmiş raporlarında bazı istatistiki hatalar yaptı. Örneğin öğrenci başına harcama istatistiklerinde ağırlıklı ortalama yerine ortalama aldılar, sosyal sorumluluk projeleri veya akademik etkinlik istatistiklerinde öğrenci veya hoca başına değerlendirmek yerine sadece toplama baktılar. Ayrıca, yayınladıkları raporda genellikle ortalama bilgilere yer verdiler. Geçmişte bu raporları eleştirdiğim blog yazıları yazmıştım. Bu sefer ise YÖK raporunu beklemeden bir değerlendirme yapmaya karar verdim ve bloğumda yayınladım (erhanerkut.com). Özeti burada. Raporlara bakıldığında ülkemizdeki üniversiteler arasında büyük farklılıklar olduğu çok net. Dağılımların hemen hepsi negatif üstel—yani az sayıda üniversite çıktıların çoğunu sağlıyor, çok sayıda üniversite ise oldukça zayıf çıktılar üretebiliyorlar. Sadece bir örnek vereyim: Öğrencilerin yaptığı endüstriyel projelerin toplamı 5.689. 193 üniversitemiz için ortalama 29,5 olmuş. Verilere baktığımızda, bu projelerin yarısından fazlasını sadece 7 büyük üniversitenin yaptığını görüyoruz. Öte yandan 71 üniversitede öğrenciler tarafından yapılan endüstriyel proje sayısı sıfır! Böylesine asimetrik bir dağılımda ortalama istatistiği çok yanıltıcı olur. Onun yerine yine çok basit bir istatistik olan “ortanca” (median) istatistiğinin verilmesi daha uygun olur. Bu çıktının ortancası üç. Yani 193 üniversiteyi bu çıktıya göre yukarından aşağıya dizdiğinizde, tam ortadaki (yani 97. sıradaki) üniversitede sadece 3 proje yapılmış. Aşağıda ortanca istatistiklerimizi bulacaksınız. Ortanca Üniversite (Bu, her kategoride ortanca istatistiğe sahip olan sanal bir üniversite.) Mezun olan doktora öğrenci sayısı: 11Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavlarında (ALES) ilk %5’lik dilime giren program sayısı: 0Uluslararası sempozyum, kongre veya sanatsal sergi sayısı: 5Öğrencilerin yaptığı sosyal sorumluluk projelerinin sayısı: 12Öğrencilerin yaptığı endüstriyel projelerin sayısı: 3Teknokent veya Teknoloji Transfer Ofisi (TTO) projelerine katılan öğrenci sayısı: 1Mezun takip sistemi içerisindeki mezunların oranı: %39Öğrencilerin kayıtlı oldukları program dışındaki diğer programlardan alabildikleri ders oranı: %14,4Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) kılavuzunda akredite olduğu belirtilen program sayısı: 0Üniversite kütüphanesinde öğrenci başına düşen basılı kitap sayısı: 4,7Üniversite kütüphanesinde öğrenci başına düşen e-yayın sayısı: 16,4Ulusal hakemli dergilerde yayımlanmış öğretim elemanı başına düşen yayın: 0,2SCI, SCI-Expanded, SSCI ve AHCI endeksli dergilerde yayımlanmış öğretim elemanı başına düşen yayın: 0,377Sonuçlanan patent, faydalı model veya tasarım sayısı: 1TÜBİTAK tarafından verilen ulusal ve uluslararası destek programı sayısı: 22Ulusal ve uluslararası özel veya resmi kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen Ar-Ge projesi sayısı: 13Üniversite laboratuvarlarında Ar-Ge, inovasyon ve ürün geliştirme kapsamında sunulan hizmetlerden elde edilen gelir miktarı: 0Ar-Ge’ye harcanan bütçe oranı: %1,28Endüstri ile ortak yürütülen proje sayısı: 2Yayın alımının bütçeye oranı: %0,44İstihdam edilen yabancı uyruklu öğretim üyesi: 4İstihdam edilen yabancı uyruklu doktoralı öğretim görevlisi ve araştırmacı: 1Uluslararası değişim programları kapsamında gelen öğretim elemanı sayısı: 0Uluslararası değişim programları kapsamında gönderilen öğretim elemanı: 0Uluslararası değişim programları kapsamında gelen öğrenci sayısı: 4Üniversitenin yaptığı sosyal sorumluluk projesi sayısı: 4Kariyer Merkezi çalışmaları kapsamında öğrenci ve mezunlara yönelik gerçekleştirilen faaliyet sayısı: 12Kamu kurumları ile birlikte yürütülen proje sayısı: 4Dezavantajlı gruplara yönelik sosyal entegrasyon ve kapsayıcılığa ilişkin yapılan faaliyet sayısı: 4Üniversiteye kazandırılan bağış miktarı: 183.560 TLÖğrenci başına yapılan harcama miktarı: 11.584 TL Ortanca üniversitemiz maalesef pek mütevazi istatistiklere sahip. Hatta bu kuruma üniversite demek epey zor. Ortancanın altındaki kurumlara ne denmesi gerektiğini okuyucuya bırakıyorum. Bunların yanında bazı kategorilerde 0 (yazı ile sıfır) çeken üniversite sayılarının yüksekliği de dikkat çekici. Aşağıdaki tabloda üniversitelerimizin yüksek sayıda 0 çektiği farklı kategorileri ve 0 çeken üniversite sayılarını bulacaksınız. SIFIR ÇEKEN ÜNİVERSİTE SAYILARI Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavlarında (ALES) ilk %5’lik dilime giren program sayısı: 98 üniversiteÖğrencilerin yaptığı sosyal sorumluluk projelerinin sayısı: 36 üniversiteÖğrencilerin yaptığı endüstriyel projelerin sayısı: 71 üniversiteYükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) kılavuzunda akredite olduğu belirtilen program sayısı: 105 üniversiteSonuçlanan patent, faydalı model veya tasarım sayısı: 89 üniversiteÜniversite laboratuvarlarında Ar-Ge, inovasyon ve ürün geliştirme kapsamında sunulan hizmetlerden elde edilen gelir miktarı: 121 üniversiteEndüstri ile ortak yürütülen proje sayısı: 82 üniversiteUluslararası değişim programları kapsamında gelen öğretim elemanı sayısı: 123 üniversiteUluslararası değişim programları kapsamında gönderilen öğretim elemanı: 101 üniversiteKariyer Merkezi çalışmaları kapsamında öğrenci ve mezunlara yönelik gerçekleştirilen faaliyet sayısı: 27 üniversiteKamu kurumları ile birlikte yürütülen proje sayısı: 47 üniversiteDezavantajlı gruplara yönelik sosyal entegrasyon ve kapsayıcılığa ilişkin yapılan faaliyet sayısı: 41 üniversiteÜniversiteye kazandırılan bağış miktarı: 54 üniversite En büyük farklılıkların göründüğü göstergelerden birisi de öğrenci başına yapılan harcama miktarı. Maşallah dedirten 97.555 TL ile Koç Üniversitesi’ni başını çektiği bu göstergede ortanca harcama inanması güç olan bir seviyede: 11.584 TL. Tam 157 üniversite 2019-20 yılında epey düşük bir özel okul ücreti olan 20.000 TL’nin altında harcamış. En “dikkatli” harcayan 76 üniversitemiz ise yılı öğrenci başına 10.000 TL’nin altında bir harcama ile kapatmayı başarmış. Aslında bu gösterge diğer birçok göstergeyi de açıklıyor. Her şehre üniversite açma politikasının sonucu olarak üniversitelerimizi son derece düşük bütçeler ile yönetilmeye mahkûm ediyoruz. Anaokulu yönetilemeyecek bir bütçe ile üniversite yönetmeye kalktığınız zaman ne araştırma oluyor ne kaliteli eğitim ne endüstriyel iş birliği ne de topluma hizmet! YÖK raporlarındaki verileri normalize ederek (yani her kriter için verileri en yüksek rakama bölüp her kriterden en fazla 1 alınmasını sağlayarak) ve tüm göstergelerin normalize skorlarını toplayarak (yani kriterler arasında sübjektif bir değerlendirme yapmadan) bir üniversite sıralaması oluşturmak mümkün. Raporlardaki 45 kriterin uluslararası üniversite sıralamaları haricinde kalanları üzerinden bir sıralama yaptık. Bu sıralama YÖK raporunda olmayacak, ama tümüyle YÖK raporlarındaki verilere dayalı. Listenin en yukarısındaki 20 üniversite şunlar (skorlardaki hızlı düşüşe dikkat): Bitirirken bu tür sıralamalara dikkatli yaklaşmak gerektiğini belirleteyim. Hem devlet hem vakıf üniversiteleri, hem tıp fakültesi olanlar hem olmayanlar, hem küçükler hem büyükler, hem eskiler hem yeniler aynı sıralamada. Fakat yine de bu sıralamalar elimizdeki en sağlıklı veriler olan YÖK verilerine dayandığından paylaşılması gerektiğini düşündüm. Erhan Erkut, 15 Aralık 2021