İsmail Haniye kimdir? Hamas siyasi liderinin öldürülmesi bölgesel savaş riski için ne anlama geliyor?

Filistin mücadelesinin son yıllardaki en önemli isimlerinden olan İsmail Haniye'nin suikast sonucu öldürülmesinin bölgede süren savaş ve çatışmaları tırmandırmasından endişe ediliyor. Şati mülteci kampında doğan, Gazze'de henüz üniversite öğrencisiyken liderlik özellikleriyle öne çıkan ve Filistin'de 2006 seçiminden sonra bir süre başbakan olan Haniye, 7 Ekim saldırıları sonrası ateşkes için çaba sarf etmiş, müzakereden yana pozisyon izlemişti.

Hamas ve İran Devrim Muhafızları sabaha karşı yaptıkları resmi açıklamalarla Haniye'nin İran'ın başkenti Tahran'da öldürüldüğünü duyurdu. Hamas, Haniye'nin İsrail tarafından evine düzenlenen bir "saldırı" sonucu öldürüldüğünü açıklarken İran Devrim Muhafızları, ''olayın koşullarının'' araştırıldığını vurguladı.

Haniye suikastı ve bölgesel savaş endişesi

Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın yemin töreninden sonra İran tarafından Tahran'da misafir edildiği konuta 31 Temmuz Çarşamba günü sabaha karşı saat 02.00 sularında yapılan hava saldırısı sonucu öldürüldü. Haniye 62 yaşındaydı.

Hamas hareketinde kilit isimlerden biri olan Haniye’nin öldürülmesinin bölgedeki mevcut çatışmaları bölgesel bir savaşa çevirmesi olasılığı kaygıyla izleniyor. Sünni lider Haniye'ye yönelik suikastın Şii mücadelesinin merkezi konumundaki Tahran'da düzenlenmesi bölgesel savaş kaygısını arttıran faktörler arasında sayılıyor. Henüz Tel-Aviv'den resmi bir açıklama yapılmasa da hem Hamas hem İran Devrim Muhafızları saldırının İsrail tarafından düzenlendiğini doğruluyor.

Haniye ateşkes için kilit konumdaydı

Haniye, Hamas'ın Siyasi Büro lideriydi ve İsrail-Gazze savaşı sırasında ateşkes görüşmelerinde görev yapmış, Hamas'ın ana müttefiki olan İran ile temaslarda bulunmuştu. Hamas hareketi içinde ateşkes için çaba sarfeden ve müzakereden yana pozisyonuyla dikkat çeken Haniye'nin bölgedeki ateşkes için kilit bir isim olduğu belirtiliyordu.

Şati mülteci kampında doğdu

İsmail Haniye, 1963 yılında Gazze'nin Şati mülteci kampında doğdu. Gazze'de üniversitede okurken Hamas'ın öncüsü olan bir siyasi gruba katılarak yerel siyasette ve protestolarda aktif hale geldi. Harekette Hamas'ın kurucusu Şeyh Ahmet Yasin'in himayesine girecek kadar yükselen Haniye, örgütün uluslararası diplomasisinin kilit isimlerinden biri haline geldi. İsrail tarafından birçok kez tutuklanan ve hapsedilen Haniye, diğer Hamas liderleriyle birlikte 1992 yılında sürgüne gönderilmesinden bir yıl sonra Gazze'ye geri döndü.

Haniye, 2004’te Hamas’ın "kolektif liderliğinin" parçası oldu

Haniye, 2003 yılında Hamas'ın kurucusu Yasin'in himayesinde, onun en önemli yardımcılarından biriydi. Aynı yıl İsrail'in hava saldırısıyla düzenlediği suikast girişiminden birlikte kurtuldular. Ancak Hamas'ın Şeyh Ahmed Yasin ve Hamas'ın diğer lideri Abdülaziz Rantisi'nin birkaç hafta arayla İsrail hava saldırılarıyla suikast sonucu öldürülmelerinin ardından Haniye, 2004 yılında gizli bir "kolektif liderliğin" parçası olarak atandı.

Başbakanlık dönemi

İsmail Haniye, Hamas'ın 2006 yılında Filistin Yasama Konseyi seçimlerindeki başarısının ardından Filistin Yönetimi hükümetinin başbakanı oldu, ancak bu kısa sürdü. Seçim sürecine de yansıyan El-Fetih ve Hamas arasındaki çatışmalar kesilmedi. Haniye, bir yıl görevde kaldıktan sonra Gazze'de El-Fetih ve Hamas arasında artan şiddet üzerine Filistin Yönetimi Başkanı Mahmud Abbas tarafından görevden alındı.

Uzun yıllar Hamas'ın Gazze'deki lideri olarak görülmesine rağmen Haniye, 2004'ten beri Hamas'ı sürgünde yöneten Halid Meşal'den görevi 2017'de devraldı. Bu tarihten itibaren Hamas'ın en üst düzey siyasi lideri oldu.

ABD, Haniye’yi "küresel terörist" olarak tanımladı

Bir yıl sonra Haniye, ABD tarafından "küresel terörist" olarak tanımlandı. Bu, dönemin ABD Başkanı Donald Trump'ın Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanıma kararı nedeniyle Washington ile Filistinliler arasında gerginliğin yaşandığı bir dönemde gerçekleşti.

Buna rağmen Haniye, örgütün siyasi lideri olarak çeşitli ülkelere ziyaretler gerçekleştirerek, dünyanın önde gelen isimleriyle bir araya gelmeyi sürdürdü.

Haniye'nin son görüntüleri de Salı günü Tahran'da yemin töreni olan İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile görüşmesinde ve törende kaydedildi.

Ateşkes müzakereleri ne olacak?

Hamas'ın 7 Ekim'deki saldırılarında en az bin 500 Hamas militanı sınırı geçerek İsrail'e geçti ve en az bin 200 kişi öldü, 200 kadarı da rehin alındı. İsrail'in bu saldırılara ağır karşılık vermesi üzerine Gazze'de başlayan katliam ise sürüyor. Filistin Sağlık Bakanlığı'na göre İsrail'in Gazze'ye yönelik saldırılarında o günden bu yana 39 binden fazla Filistinli hayatını kaybetti ve saldırılar kentte insani bir felakete yol açtı.

Bu süre içinde Haniye, Gazze'deki rehinelerin serbest bırakılması da dahil olmak üzere çatışmayla ilgili uluslararası müzakerelere katılan kilit bir isim oldu. İsmail Haniye, son zamanlarda gündemde olan ateşkes konusuna ilişkin, İsrail'in Gazze'den çekilmesi halinde bir anlaşmaya varmaya istekli olduğunu göstermiş, mayıs ayında grubun arabulucularla bir anlaşma yapmak için “hala istekli” olduğunu, karşı taraftan gelecek teklifin bölgedeki çatışmayı kalıcı olarak durdurmaya yönelik olması gerektiğini söylemişti.

Haniye taleplerinin, "halkımıza yönelik saldırganlığı durdurmayı amaçladığını, bunun daha istikrarlı bir geleceğin temelini oluşturan temel ve mantıklı bir pozisyon" olduğunu vurgulamıştı. Buna karşılık İsrail bu talepleri "kabul edilemez" olarak nitelendirirken, İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, Hamas yok edilene kadar savaşmaya devam edeceğini belirtmişti.

Savaş boyunca Haniye diğer dünya liderleri ve yetkilileriyle de görüşmeye devam etti. Çinli diplomat Wang Kejian da mart ayında Katar'da Haniye ile bir araya gelerek Gazze'deki savaşı ele alarak çözüm yolu üzerinde durmuştu. Haniye çok yönlü diplomatik temaslarda ve müzakerelerde ateşkesi hedefleyen tavrıyla öne çıkmıştı. Temmuz ayının başında, savaşı sona erdirme fikirlerini tartışmak üzere Katar ve Mısır'daki arabulucularla temas halindeydi.

İsrail, Haniye’nin üç oğlu ve dört torununu öldürdü

Ailesinden çok sayıda kişiyi İsrail saldırıları nedeniyle kaybeden Haniye, son olarak oğullarını ve torunlarını kaybetti. İsrail hava saldırılarında, 10 Nisan’da Haniye’nin üç oğlu ve dört torunu öldürüldü. Haniye, daha sonra çocuklarının ölümünün devam eden ateşkes ve rehine görüşmelerini etkilemeyeceği konusunda ısrar ederek, "Müzakere görüşmeleri sırasında ve bir anlaşmaya varılmadan önce çocuklarımı hedef alarak Hamas'ı taleplerinden geri adım atmaya zorlayacağını düşünenler hayal görüyorlar" dedi.

Hamas, siyasi liderleri İsmail Haniye'nin öldürülmesinin cevapsız kalmayacağını söyleyerek, bunu bölgede oluşan “vahim bir tırmanma” olarak nitelendirdi.