Uzmanı açıkladı: Nedir bu Vatandaşlık maaşı? Türkiye'de nasıl uygulanır?

Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun'un değerlendirmelerine göre, Türkiye'nin gündeminde olan ve "Vatandaşlık Maaşı" olarak adlandırılan Gelir Tamamlayıcı Asgari Destek Sistemi (GTADS), dar gelirli haneleri korumayı amaçlayan Avrupa modeline benzer bir sosyal destek mekanizmasıdır. Bu sistem, hanelerin gelirini asgari ücret seviyesine tamamlamayı hedefliyor.

İşte bu modelin ne anlama geldiği ve Avrupa örnekleriyle birlikte ele alınan 13 kritik madde:

1. "Vatandaşlık Maaşı", geliri asgari ücretin altında kalan hanelere verilen tamamlayıcı bir destek olacaktır.

2. : Her hanenin en az asgari ücret düzeyinde bir gelire ulaşmasını sağlamak hedeflenmektedir.

3. Bu model, herkese değil, yalnızca dar gelirli hanelere yönelik olacak şekilde Avrupa’daki “asgari gelir güvencesi” programlarına benzemektedir.

4. Destek, evde kimse çalışmıyorsa veya toplam gelir yetmiyorsa, aileden biri işe girip yeterli gelir sağlanana kadar devam edecektir.

5. Sistemin önce pilot illerde denenmesi ve sonuçların başarılı olması halinde tüm ülkeye yayılması planlanmaktadır.

6. Fransa, İspanya ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinde benzer gelir destek sistemleri uzun süredir kullanılmaktadır.

7. Avrupa örnekleri, bu tür programların yoksulluğu azalttığını gösterse de, tasarımı kötü olursa çalışma isteğini zayıflatabildiği uyarısını taşımaktadır.

8. Bu nedenle, desteklerin bir anda kesilmemesi, hanenin geliri arttıkça yavaş yavaş azaltılması büyük önem taşımaktadır.

9. Türkiye’de kayıt dışı istihdamın yüksek olması nedeniyle, sistemin gelir gizlemeyi engelleyecek güçlü bir veri takibiyle çalışması gerekmektedir.

10. Mevcut sosyal yardımların dağınık yapısı göz önüne alındığında, bu sistem yardımları tek çatı altında toplama fırsatı yaratabilir.

11. Maliyet, kapsama alanına göre değişecektir. Avrupa’da benzer programlar genellikle Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın (GSYH) %0,5–1,5’i düzeyinde bir yük getirmektedir.

12. Türkiye’de bütçe açığı yüksek olduğu için, sistemin dar gelirli bir gruba odaklanması sürdürülebilirliği artırabilir; ancak çok geniş tutulması bütçeyi zorlayabilir.

13. Uzman görüşüne göre, bu model iyi tasarlanırsa sosyal yatırım, kötü tasarlanırsa bütçe yükü hâline gelecektir. Sistem için anahtar nokta: Hedefleme + denetim + kademeli uygulama prensiplerinin sağlanmasıdır.