Dünyada sosyal medya yasağı: Kuzey Kore ve Çin başı çekti

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) sosyal medya platformu Instagram'a erişimi engellemesi pek çok tartışmayı da beraberinde getirdi. Instagram kullanıcıları karara tepki gösterirken, dünyada sosyal medya platformlarına yasak getiren ülkeler merak konusu oldu. Kuzey Kore ve Çin, sosyal medyayı yasaklayan ülkeler arasında başı çekerken; bu ülkeleri İran, Rusya, Bangladeş, Suudi Arabistan takip ediyor.

BTK tarafından 2 Ağustos Cumartesi günü Instagram’a getirilen erişim engeli tartışma yarattı. Instagram’a erişim sağlayamayan kullanıcılar, karara tepki gösterirken; BTK, erişim engelinin neden olduğuna ve süresine ilişkin herhangi bir açıklama yapmadı.

İletişim Başkanı Fahrettin Altun, Hamas’ın Siyasi Büro Şefi İsmail Haniye'nin ölümünden sonra yayımladığı mesajda, "Heniye'nin şehadeti dolayısıyla insanların taziye mesajı yayınlamasını herhangi bir gerekçe göstermeden engelleyen sosyal medya platformu Instagram'ı da şiddetle kınıyorum. Bu çok açık ve net bir sansür girişimidir" ifadelerini kullanmıştı.

Türkiye, 16 Temmuz’ta küresel öykü paylaşım platformu olan Wattpad’i yasaklayarak bu tür bir kısıtlama uygulayan ilk ülke olmuştu. İnternet sansürünü takip eden EngelliWeb, Ankara 10. Sulh Ceza Hakimliği'nin 12 Temmuz tarihli kararına atıfta bulunarak yasağı duyurmuş fakat yasağın gerekçesi henüz belli olmamıştı.

Türkiye'deki diğer sosyal medya ve internet sitesi erişim engelleri

Türkiye'de, öncesinde de birçok web sitesi ve sosyal medya platformuna erişim engeli getirilmişti. Rekabet Kurulu'nun kararıyla, Meta'nın sahibi olduğu Threads uygulamasına, "hâkim durumunu kötüye kullandığı" gerekçesiyle geçici tedbir konmuş, nisan ayında da askıya alınmıştı. Dünyanın en büyük dijital ansiklopedisi olan Wikipedia'ya ise 2014 yılından itibaren engellemeler getirilmiş, BTK tarafından 2017'de "Türkiye'yi terör örgütleriyle aynı zeminde gösteren ifadelerin bulunması" gerekçe gösterilerek bir tedbir konmuştu. Bunun üzerine, Anayasa Mahkemesi'nin 2019'da internet sitesine erişim engelinin kaldırılmasına hükmetmesinin ardından site, 2020'de erişime açılmıştı.

Sosyal medya platformlarına getirilen bu yasaklar, dünyada da geniş bir yankı uyandırdı. Dünyada sosyal medya platformlarına getirilen yasakları derledi. Buna göre, sosyal medya platformlarına yönelik yasakları getiren ülkeler arasında başı Kuzey Kore ve Çin çekerken, hemen ardından İran, Rusya, Bangladeş, Suudi Arabistan geliyor.

Öte yandan, ABD’nin yanı sıra Avusturya, İngiltere ve Fransa gibi Avrupa Birliği ülkelerinin de Çin merkezli sosyal medya platformu olan TikTok’a yönelik uyguladığı yasaklar dikkat çekiyor.

Kuzey Kore’de sadece sosyal medya değil internete de erişim sınırlı

Kuzey Kore, sosyal medyayı yasaklayan ülkelerin ilk sırasında yer alırken, ülkede ziyaret edilebilen çok az internet sitesi bulunuyor. Buna göre Kuzey Kore'de erişim engeli getirilen sosyal medya platformlarından Facebook, YouTube ve Twitter, 2016 yılından beri kullanıma yasaklı durumda. Ülkedeki internet kullanımı ise ağırlıklı olarak hükümet görevliler ve askeri personel ile sınırlı. Bilim adamları veya seçkin öğrenciler gibi çok az kişiye internet kullanımı izni verilen Kuzey Kore’de, devlet tarafından izin verilen yerel ağ üzerinden izinli sitelere girilebiliyor. Yurt dışında görev yapan yetkililer de interneti sınırlı olarak kullanabiliyorken, tüm hareketleri devlet tarafından izleniyor.

Çin’in "Siber Çin Seddi" yasaklamaları

Çin’de uygulanan sosyal medya kısıtlamaları "dünyadaki en kapsamlı yasaklamalar" olarak tanımlanıyor. Buna göre Pekin yönetimi, bu yasakları çok sayıda ve farklı isim altında yürürlüğe soktuğu hukuki ve idari kararlarla uyguluyor. Ülkede internet altyapısının gelişmiş ve kullanımının oldukça yaygın olmasına rağmen IP'lerin bloklanması, arama sonuçlarının filtrelenmesi, içeriklerin silinmesi hatta Çin karşıtı sorgulamaların yönlendirilmesi gibi uygulamaların yoğun olarak kullanılması nedeniyle bu yasaklamalar, 'Siber Çin Seddi' olarak ifade ediliyor. Ülkede Google, Facebook, Twitter, Instagram'ın yanı sıra New York Times, Wikipedia gibi binlerce yurt dışı kaynaklı site yasaklandı.

İran’da tüm büyük sosyal medya platformlarına erişim engeli

İran'da içeriklerin şifrelendiği sosyal medya uygulamalarının neredeyse tamamı yasaklandı. Dünyada en fazla ziyaret edilen 500 sitenin yarısına erişim, İran’da 2013’ten beri engellenmiş durumda. Ayrıca Tahran yönetimi, hükümet karşıtı gösteriler sırasında sık sık bölgesel ve geçici engellemelere başvuruyor. İran hükümeti, bazı sosyal medya platformları için yasakları kaldırmış olsa da "akıllı filtreleme" adı verilen bir yöntemle belirli internet sitelerine erişimi engelleyebiliyor. İran'da Instagram, Twitter, YouTube ve Telegram'ın da aralarında bulunduğu tüm büyük sosyal medya platformları ile pek çok internet sitesi, erişim engeli kapsamında tutuluyor. İran Haberleşme ve Bilgi Teknolojileri Bakanı Muhammed Cevad Azeri Cehromi, Ağustos 2018'de, Twitter'a yönelik erişim engelini kaldırma talebiyle yargıya gitmiş ancak bakanın talebi, "ülkedeki yasalara aykırı olduğu" gerekçesiyle reddedilmişti.

Rusya-Ukrayna krizinden sonra Rusya’da sosyal medya yasaklandı, Meta "aşırılıkçı" ilan edildi

Rusya-Ukrayna krizinin patlak vermesinin ardından Rusya’da geniş çaplı bir sosyal medya yasağı uygulanmaya başlandı. Rusya Federal Bilgi Teknolojileri ve Kitle İletişim Denetleme Kurumu (Roskomnadzor) tarafından 2022 yılında yapılan açıklamada, Facebook’ta Rus medya kuruluşlarına yönelik ayrımcılık yapıldığı söylenmişti. Facebook’un RİA Novosti, Russia Today, Sputnik gibi Rus medya kuruluşlarına sansür uyguladığına dikkat çekilen açıklamada, "Rusya topraklarında Facebook’a erişimin engellenmesine karar verilmiştir" ifadesine yer verilmişti. Ülkede, sosyal paylaşım sitesi Twitter'a da 2021 yılının mart ayında erişim kısıtlaması getirilmişti. Rusya’nın, Facebook’un yanı sıra Instagram’a uyguladığı ilk yasak, 2022 yılının şubat ayında gelmiş, Rusya Federal Bilgi Teknolojileri ve Kitle İletişim Denetleme Kurumu’ndan yapılan yazılı açıklamada, Instagram’da Rus vatandaşlarına yönelik şiddet eylemleriyle ilgili çağrıların yer aldığı belirtilmişti. Buna göre, bir Rus mahkemesinin Instagram ve Facebook’a sahip olan şirket Meta’yı "aşırılıkçı" olarak tanımlamıştı.

Bangladeş’te Türkiye’den hemen sonra pek çok sosyal medya platformuna yasak geldi

Bangladeş’te devlet memurluğuna alımlarla ilgili yasa değişikliğine karşı halk, buna "liyakate usulüne aykırı" bularak karşı gelmiş ve temmuz ayında başlayan protestolar, ilk başta öğrenciler tarafından başlatılmış olsa da kısa sürede tüm ülkede hükümet karşıtı eylemlere dönüşmüştü. Hükümet, ülke geneline yayılan protestoları kontrol altına almak için "internetin fişini çekmiş" ve ülkede günler boyunca internet sınırlı olarak kullanılmıştı. Telekomünikasyon ve Bilgi İletişim Teknolojilerinden Sorumlu Devlet Bakanı Zunaid Ahmed Palak, konuya ilişkin açıklama yapmış ve bunun sonrasında ülkede internet kesintisi sona ermişti.

Ancak 2 Ağustos’ta Twitter/X, WhatsApp, TikTok ve YouTube, Instagram gibi özellikle öğrencilerin haberleşmek için kullandığı sosyal medya sitelerine erişim engeli getirildi.

Suudi Arabistan’da "İslam’a aykırı" gerekçesiyle internet siteleri yasaklandı

Suudi Arabistan'da binlerce internet sitesi, İslam inancına aykırı olduğu gerekçesiyle yasaklandı. Bunun yanı sıra, Suudi Arabistan’ın kraliyet ailesini eleştiren içeriklere sahip sitelere erişim engellenebiliyor. Suudi Arabistan'daki tüm veri transferi, İçişleri Bakanlığı tarafından kontrol edilen bir yönlendirici üzerinden geçerken hükümet, yasaklı sitelerin tercüme edilerek filtrelerden geçmesini sağlayan Google Translate ve Wikipedia gibi sitelere erişimi engelledi.

ABD, TikTok’u yasaklayan ilk ülke olma yolunda adım atmıştı

Birçok ülkenin sosyal medya uygulaması TikTok'un güvenliği ve platformun Çin ile olan bağları konusunda endişesi artarken; ABD, mart ayında gizlilik endişeleri nedeniyle TikTok'u yasaklayan ilk ülke olma yolunda bir adım atmıştı. ABD Kongresi, ByteDance uygulamasının Çinli sahibine dokuz ay içinde platformu satması gerektiğini, aksi takdirde yasaklanacağını öngören yasa tasarısını onaylamıştı.

Bunun yanı sıra Avustralya, 4 Nisan'da güvenlik endişeleri nedeniyle TikTok'u federal hükümete ait tüm cihazlarda yasaklamış; İngiltere’de de Kabine Ofisi Dışişleri Bakanı Oliver Dowden, 16 Mart'ta İngiltere Avam Kamarası'na yaptığı açıklamada, uygulamanın hükümet yetkililerinin cihazlarında derhal yasaklanacağını duyurmuştu. Fransa’da ise, 24 Mart'ta 2,5 milyon memurun iş telefonlarına TikTok, Netflix ve Instagram gibi "eğlence" amaçlı uygulamaların yüklenmesini ve kullanılması yasaklanmıştı.