Daron Acemoğlu: Son 20 yılda Türkiye demokratikleşmede en çok kötüleşen 4. ülke

Gazete Pencere

MIT Ekonomi Profesörü Daron Acemoğlu Türkiye İş Bankası'nın 100. yılında Atatürk Vizyonuyla Gelecek Yüzyıla Bakış Konferansı'nda küresel ekonomiye dair önemli bilgiler aktardı.

Yapay zekanın (YZ) ABD ekonomisinde etkileri hızla yayılmaya başladı. MIT Ekonomi Profesörü Daron Acemoğlu’na göre, bu süreç ilk etapta otomasyon odaklı ilerliyor ve şirketlerin iş gücü dinamiklerinde önemli değişikliklere neden oluyor. Ancak tüm bu gelişmelere rağmen, henüz üretkenlik ve verimlilik artışını net bir şekilde gözlemlemek mümkün değil.

Yapay zekanın etkileri ve yaşlanan dünya

ABD'de yapay zeka kullanımının yayılmaya başladığını belirten Acemoğlu, bu sürecin hızlandığını ancak halen başında olunduğunu ifade etti. YZ'nin ilk etapta otomasyona odaklandığına dikkat çeken Acemoğlu, yapay zeka kullanan şirketlerin işçi sayısını azalttığını, buna karşın YZ kullanmayan şirketlerde çalışan sayısının arttığını belirtti. Ancak tüm bu değişimlere rağmen, üretkenlik ve verimlilikte gözle görülür bir artış henüz kaydedilmedi.

Dünyanın giderek yaşlandığını ve Türkiye, Japonya ve Çin gibi ülkelerin bu süreçten hızlıca etkilendiğini dile getiren Acemoğlu, ABD’nin ise göçler sayesinde nispeten daha genç kaldığını belirtti.

Makroekonomistler, yaşlanmanın ekonomide olumsuz etkiler yaratabileceğini düşünürken, veriler aslında bu etkinin çok daha karmaşık olduğunu gösteriyor. Bu durumun en büyük nedeni ise teknoloji. Güney Kore, Almanya ve Singapur gibi ülkelerin yaşlanan nüfuslarına rağmen teknolojiye, özellikle de robot teknolojisine yaptıkları yoğun yatırımlar sayesinde ekonomik büyüme yakaladıkları ifade ediliyor.

Türkiye’nin birçok ülkeye kıyasla daha hızlı yaşlanacağını söyleyen Acemoğlu, bu sürece hazırlıksız olunmasının ülke ekonomisine büyük negatif etkiler getirebileceğini vurguladı.

Dünya dengelerini değiştirecek altı büyük akım

Acemoğlu, dünyadaki ekonomik dengeleri altüst edecek altı ana akıma dikkat çekiyor:
1. Yapay zeka, eşitsizlik ve istihdam üzerindeki etkiler
2. Yaşlanan nüfus
3. İklim değişikliği
4. Makroekonomik dengesizlikler
5. Dünya ekonomi düzenindeki değişimler
6. Demokrasi krizi

Bu akımların etkisini ağırlaştıran en önemli faktörün teknoloji olduğunu belirten Acemoğlu, teknolojinin doğru yönlendirilmesinin ve kullanıma sunulmasının aynı zamanda çözümün de bir parçası olacağını ifade etti. Yeni teknolojilere erişim, bu teknolojilerin yönlendirilmesi ve sosyal zorluklara hazırlıklı olmanın, gelişmekte olan ekonomiler için büyük bir önem taşıdığını vurguladı.

"Dünya ekonomisinde kolay dönem bitti"

Yapay zeka, yaşlanan nüfus, küreselleşme ve demokrasi krizi… Tüm bu unsurlar dünya ekonomisinde dengeleri hızla değiştiriyor. Ünlü ekonomist Prof. Dr. Daron Acemoğlu’na göre, dünya ekonomilerinin adaptasyon süreci artık çok daha karmaşık ve zorlu. Sosyal güvenlik ağının artırılması, yapay zekaya yatırım yapılması ve makroekonomik dengesizliklerin giderilmesi gibi konular, ülkelerin başlıca gündemi olacak.

Teknolojinin verimlilik üzerindeki etkisi tartışmalı

Acemoğlu, dünya ekonomisinin teknoloji çağında yaşamasına rağmen, verimlilik artışında beklenen sıçramanın henüz gerçekleşmediğine dikkat çekti. "Toplam faktör verimliliği oldukça yavaş ilerliyor ve üretkenlik düşük seyrediyor. Bu da doğru teknolojilere yatırım yapılıp yapılmadığını sorgulatıyor," dedi. Özellikle yüksek faiz oranlarının, devletlerin teknolojiye yatırım yapmasını zorlaştırdığına vurgu yaparak, hem Türkiye’de hem de dünya genelinde bütçe açıklarının arttığını belirtti. Artan bütçe açıkları, makroekonomik dengesizliklere ve faizlerin yükselmesine neden oluyor.

Demokrasi krizi dünya genelinde yaygınlaşıyor

Acemoğlu, demokrasinin büyüme üzerindeki etkisinin pozitif olduğunun altını çiziyor. Demokratikleşmenin bir ülkenin GSYİH'sini olumlu yönde etkilediğini ifade eden Acemoğlu, "Araştırmalarım gösteriyor ki, demokratikleşme sayesinde eğitim seviyesi ve sağlık artıyor, yatırımlar büyüyor. Sıfırdan başlayan bir ülkenin bile 20 yıl içinde GSYİH'si yüzde 20-25 oranında artabiliyor," dedi.

Ancak dünya genelinde demokrasinin 2006’dan bu yana gerilediğini belirten Acemoğlu, "Dünya, büyük bir demokrasi krizi içinde. Demokrasi beklentiyi karşılamadığında, büyüme sağlamadığında ya da yolsuzluğu önleyemediğinde, bu sisteme olan destek azalıyor. Ne yazık ki Türkiye de bu durumdan nasibini alıyor; demokrasinin destek bulmasında sallanmalar görülüyor ve bu yalnızca Türkiye’ye özgü bir durum değil, Avrupa’da da benzer bir tablo var" ifadelerini kullandı.

Türkiye Ekonomisi: Düşük kaliteli büyüme ve yüksek eşitsizlik

Türkiye’nin düşük kaliteli bir büyüme yaşadığını ve verimliliğin neredeyse hiç artmadığını belirten Acemoğlu, teknolojiye yapılan yatırımların yetersiz kaldığını söyledi. Türkiye'nin toplam faktör verimliliğine katkısının 2001-2006 yılları dışında sıfır olduğunu vurgulayan Acemoğlu, ülkenin ihracat yapısına bakıldığında yüksek teknoloji ürünlerinin payının oldukça düşük olduğunu ifade etti. Türkiye’nin büyümesinin büyük ölçüde inşaat ve tüketime dayalı olduğunu belirten ekonomist, “Yatırım da gerekli ancak Türkiye’de bu yatırımlar büyük ölçüde inşaat sektörüne gidiyor. Teknolojiye olan yatırımlar azaldıkça gelir eşitsizliği de artıyor. Türkiye, Latin Amerika’nın en eşitsiz ülkeleriyle aynı seviyede bir gelir dağılımı eşitsizliği yaşıyor," dedi.

Yolsuzluk ve ekonomik denetimde çöküş

Acemoğlu, Türkiye’nin 2006'dan sonra yolsuzluk ve ekonomik denetimde büyük bir gerileme yaşadığını ve bu durumun ekonomik ve siyasi kurumların iç içe geçmesine neden olduğunu söyledi. Dünya genelinde son 20 yılda demokratikleşme açısından en kötüleşen ülkeler arasında Türkiye’nin 4. sırada olduğunu ifade etti.

Acemoğlu’nun analizine göre, Türkiye’nin, yapay zeka, yaşlanan nüfus, iklim değişikliği, makroekonomik dengesizlikler, küresel ekonomi düzenindeki değişimler ve demokrasi krizinden oluşan altı ana akıma hazır olmadığı açıkça görülüyor. Teknolojiye yatırım yapmayan ve beşeri sermayesini doğru şekilde kullanamayan bir ülke olarak Türkiye'nin, bu zorlukların üstesinden gelmek için ciddi adımlar atması gerektiği belirtiliyor.