Ekonomik Görünüm başlıklı bu sayfada her ay sizlere ekonominin görünümü ile ilgili veri veriyorum. Genellikle yorumsuz, veriye dayalı sonuçları ortaya koymaya çalışıyorum. Bugün ise daha farklı bakışımız olsun istedim.

Malumunuz önümüzdeki hafta, 14 Mayıs Pazar günü, Cumhurbaşkanı Seçimi ile birlikte 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimi de var. Bugün biraz ekonomik büyüklükler bazında milletvekili başına düşen sayılardan bahsetmek istiyorum.

Bir vekil 9 işçi demek

Milletvekillerinin temsil ettikleri ekonomik büyüklüklere bakmadan, gelin önce elde ettikleri gelire yani milletvekilliği maaşına bakalım. 20 yıl önce, 2002 yılında, bir milletvekili maaşı asgari ücretin yaklaşık 20 katıydı. Hemen sonraki yıl, 2003 yılında ise milletvekilleri yaklaşık 24 asgari ücret kadar maaş alıyorlardı. Ancak sonrasında bu oran sürekli geriledi ve 2023 yılında 9’a kadar indi. 2023 yılında net asgari ücret 8,500 Türk lirası seviyesindeyken, milletvekili maaşı 73,400 Türk lirası seviyesinde. Bu dengesizliğin son 20 yıllık değişimine bakarsak olumlu bir değişim gözlenmekle birlikte hala gelişmiş ülkelerdeki 3-4 seviyelerinin çok üzerinde olduğunu belirtmek lazım.

Vekil vekile eşit midir?

Şimdi vekillerin temsil ettikleri şehrin verisine bakarak, bir vekilin temsiliyet büyüklüğünü ortaya koymaya çalışalım. Elbette bu ‘temsiliyet büyüklüğü’ bu kadar matematiksel bir hesap değil, çok farklı yönleri var; sosyal, kültürel, coğrafi vs. etkilerini dikkate almadan, sadece ilgili şehrin verisini şehrin vekil sayısına bölerek, ilgili konuda hangi şehir milletvekilinin ‘elinin daha kuvvetli’ olduğuna bakalım.

Nüfus

Nüfusumuzu milletvekili sayımız olan 600’e böldüğümüzde, bir vekilinin 142 bin kişiyi temsil ettiği ortaya çıkıyor. Türkiye ortalamasının üzerindeki il sayısı 23, yani bu 23 ilimizde bir vekil 142 bin kişiden daha fazla kişiyi temsil ediyor. Tahmin edileceği üzere en yüksek sayı İstanbul’da; bir İstanbul vekili 162 bin kişiyi temsil ediyor. Ankara, Bursa, İzmir ve Antalya da 160 bin civarı temsiliyetle vekil gönderiyor. En düşük temsiliyet ise Ardahan’da; 46 bin kişi. 

Milli Gelir

İl bazında ekonomik büyüklüklere ait son veri 2021 yılına ait olduğu için milli gelir ile ilgili hesaplamaları 2021 yılına dayanarak hesaplayacağız.

Türkiye ekonomisi 2021 yılında 7,25 katrilyon TL büyüklüğündeydi. Milletvekili sayımıza böldüğümüzde bir vekilin temsiliyetinin 12 milyar Türk lirası olduğu görülüyor. Bu ortalamanın üzerinde olan sadece 11 ilimiz var. Bir İstanbul vekili 22,5 milyar Türk liralık milli geliri temsil ediyorken, onu Kocaeli, Ankara ve Tekirdağ vekilleri takip ediyor. En düşük temsiliyet yine Ardahan’da; bir Ardahan vekili 2,5 milyar Türk liralık milli geliri temsil ediyor. 

Milli geliri alt kırılımlarına göre incelediğimizde sıralamalar ciddi şekilde değişiyor. Örneğin vekil başına milli gelir sıralamasında birinci sırada olan İstanbul, vekil başına tarımsal milli gelir sıralamasında son sırada yer alıyor.

Sanayi

Milli gelirin en büyük payı olan sanayiye baktığımızda bir vekilin temsil ettiği rakam 3,15 milyar Türk lirası. 23 ilin vekillerinin temsiliyeti ise daha yüksek. Bir Kocaeli milletvekili 10,7 milyar Türk lirası sanayi üretimini temsil ediyor. İkinci sırada Tekirdağ var; 10,3 milyar Türk lirası. Listenin son sırası burada da aynı; Ardahan. Ardahan milletvekilinin temsiliyeti sadece 128 milyon Türk lirası.  

Hizmet

Milli gelirimizde ikinci büyük pay hizmetler sektörünün. Türkiye ortalamasında bir vekil 2,95 milyar TL’lik bir hizmet üretimini temsil ediyor. Ancak bu oran İstanbul’da 7,6 milyar TL’ye çıkıyor. İstanbul gibi, Türkiye ortalamasının üzerinde olan sadece 8 il var, bunlar sırasıyla İstanbul, Kocaeli, Antalya, İzmir, Mersin, Muğla, Ankara ve Bursa.

Tarım

Milli gelirin 401 trilyon Türk liralık kısmı tarım sektöründen geliyor. Dolayısıyla bir vekil başına 670 milyon liralık temsiliyet düşüyor. Ancak temsil ettiği tarım üretimi en yüksek olan il olan Çanakkale’de bu tutar 1,9 milyar liraya çıkıyor. Çanakkale gibi, Türkiye ortalamasının üzerinde olan 55 il var. Çanakkale’yi 1,6 milyar lira seviyeleriyle Aksaray, Niğde ve Konya takip ediyor. Bu konudaki en düşük temsiliyet ise İstanbul vekillerinde. Bir İstanbul vekili sadece 23 milyon liralık tarım temsiliyetine sahip. En düşük ikinci il olan Kocaeli’nin bile 6’da 1’i temsiliyete sahip. 

Vergi-Sübvansiyon

Milli gelirdeki payına baktığımızda Vergi-Sübvansiyon kaleminin 767 trilyon lira olduğu görülüyor. Bu da vekil başına Vergi-Sübvansiyon’un 1,3 milyar TL olduğu görülüyor. İstanbul ve Kocaeli tahmin edileceği üzere listenin ilk iki sırasında. Bir İstanbul vekili 2,4, bir Kocaeli vekili ise 2,3 milyar liralık büyüklüğü temsil ediyor. Toplam 11 ilin vekilleri söz konusu alan vergi-sübvansiyon olunca, Türkiye ortalamasının üzerinde bir temsil büyüklüğündeler. Ardahan ve Gümüşhane yine listenin sonunda. Bir Ardahan vekilinin temsil büyüklüğü 263 milyon lira.

Peki ya büyümeye katkı?

Bu hesap aslında tartışmaya en açık olabilecek bir hesap. Matematiksel olarak doğru olsa da mantıken bu şekilde bakmak ne kadar doğru olur, elbette tartışılır. Ama biz yine de bakalım; 2021 yılında %11,3 seviyesinde olan yıllık milli gelir büyümesini 600’e böldüğümüzde, bir vekilin 0,019 puanlık bir büyüme katkı payını temsil ettiğini görüyoruz. (Bu bölümün başında belirttiğim gibi, bu ifade doğru bulunamayabilir.) Büyümeye katkısı en yüksek olan il 3,96 puanlık katkı ile İstanbul. Ancak il katkısının il milletvekili sayısına bölünmesi ile baktığımızda ‘katkı payı’ en yüksek olan vekil Kocaeli’nde. Bir Kocaeli vekilinin 2021 yılı büyümesine göre hesaplandığında, büyümeye katkıda temsil ettiği pay 0,048 puan. Tekirdağ, Antalya ve İstanbul ili vekilleri de hemen sonrasında geliyor. Büyümeye katkı payı en düşük olan vekil Gümüşhane’de. Bir Gümüşhane vekili büyümeyi 0,003 puan aşağıya çekiyor! 

Kişibaşı GSYH

Kişibaşı GSYH temsiliyetini elbette herhangi bir hesaplama yapmadan sıralıyoruz. Kişibaşı GSYH’nın en yüksek olduğu il Kocaeli. 17 bin dolarlık kişibaşı gelirli Kocaeli’ni, 16 bin dolar ile İstanbul ve 15 bin dolar ile Tekirdağ takip ediyor. Türkiye ortalaması olan 9.592 doların üzerinde kişibaşı GSYH’ya sahip olan 13 il var. Listenin alt sırasında ise 2.988 dolar ile Ağrı ve 3.012 dolar ile Şanlıurfa bulunuyor. 

Tarım Alanı

Türkiye’de 2022 yılı sonunda 238 milyon dekar tarım alanı bulunuyor. Bunu 600 vekile böldüğümüzde vekil başına 397 bin dekar tarım alanı temsiliyeti düşüyor. 50 ilimizdeki tarım alanı temsiliyeti Türkiye ortalamasının üzerinde. Bir Kırşehir milletvekili bu konuda en yüksek temsiliyete sahip; 1,7 milyon dekar. Sivas, Yozgat, Çorum ve Konya hemen ardından geliyor. En düşük tarımsal alan temsiliyeti tahmin olacağı üzere İstanbul’da; sadece 7.841 dekar! Yalova, Kocaeli ve Zonguldak hemen ardından gelliyor.

Yazımın başında da belirttiğim gibi, bu hesaplamalar referans kabul edilecek hesaplamalar değil elbette. İşe belki de biraz ‘magazinsel’ bir bakış. Ama ne dersiniz, veriye dayalı bir yönetimde meclis komisyonları gibi oluşumlar acaba bu veriler de dikkate alınarak oluşturulur mu?

14 Mayıs seçimlerinin ülkemiz için, demokrasimiz için hayırlı olmasını diliyorum. Umarım sorunsuz, herhangi bir tartışmaya yol açacak durumların yaşanmadığı bir şekilde gerçekleşip, sonlanır. Vatandaş olarak en önemli hak ve görevlerimizden biri olan oy kullanma konusunda üzerimize düşeni genellikle yapıyoruz ve oy kullanma oranımız diğer ülke ortalamalarının üzerinde oluyor. Bu sefer de öyle olacağını düşünüyorum. İktidarı destekleyip devam etmesini istemenin ya da desteklemeyip değişmesini istemenin en demokratik yolunun sandığa gidip oyumuzu kullanmak olduğunu unutmayalım ve 14 Mayıs günü sandığa gidip oyumuzu kullanalım.