Franz Liszt: Sahnelerden Manastırlara

Tarihin en büyük piyanistlerinden biri olan besteci, öğretmen, rahip, çapkın, yazar, bilge, öncü, yeni müziğin savunucusu, hayırsever, filozof Franz Liszt. Derin bir ruhani kişiliğe sahip olmasına rağmen dünyevi zevklerden de büyük keyif aldı. En az 26 büyük aşk ilişkisi yaşadı ve birkaç gayri meşru çocuğu oldu. İngiliz müzik eleştirmeni ve müzikolog Ernest Newman, "Diğer erkekler nadir kelebekler, Japon baskıları veya kitapların ilk baskılarını toplarken, o prensesler ve kontesler toplardı" der.

Macar Harika Çocuk

22 Ekim 1811'de Macaristan’ın Raiding kentinde doğan küçük Putzi (Franz Liszt), ilk piyano derslerini, oğlunun müzik dehasını keşfeden babasından aldı. Liszt daha beş yaşında izleyiciler tarafından sunulan temalar üzerinde doğaçlama yapabiliyordu. 1821’de Viyana’ya taşındı. Burada piyano hocası Beethoven’in öğrencisi Carl Czerny idi. Czerny bu harika çocuğa ders vermekten o kadar zevk aldı ki, bunun için herhangi bir ücret kabul etmedi. Liszt’in kompozisyon öğretmeni ise Salieri’ydi. Hani şu “Amadeus” filminin bizi kendisine düşman ettiği Salieri.

Liszt kısa süre içinde konserler vermeye başladı. Bunlardan birinde Beethoven de dinleyiciler arasındaydı ve Liszt, büyük ustanın bir piyano üçlüsünün düzenlemesini ezberden çaldı. Beethoven’in, Liszt’in alnını öperek “Ne şeytan gibi bir adam! Ne yaramaz bir çocuk!” diye haykırdığı söylenir.

Henüz 12 yaşındayken tam anlamıyla olgun bir piyanist olan Liszt, Paris’e taşındı. Yabancı olması nedeniyle Paris Konservatuvarına kabul edilmemesine rağmen, özel dersler alarak kendisini geliştirdi. Burada Berlioz, Chopin ve Paganini gibi önemli müzisyenlerle tanıştı. Paganini’nin kemanda gösterdiği inanılmaz teknik yetkinlikten etkilenen Liszt, piyano için benzer bir virtüozite geliştirmeye çalıştı.

Liszt’in sahnedeki teatral performansları, onu adeta bir rock yıldızına dönüştürdü. Dönemin yazarları ve eleştirmenleri, onun konserlerindeki coşkulu atmosferi ve hayranlarının gösterdiği yoğun ilgiyi ‘Lisztomania’ (Liszt Çılgınlığı) olarak adlandırdı. Çalmaya başlamadan önce dikkat çekici bir hareketle meşhur beyaz eldivenlerini çıkarır, sahnede yedek bir piyano bulundurulmasını şart koşardı (şiddetli tuş darbeleriyle telleri kopartması ihtimaline karşı) ve notaları ezberlediğini göstermek için nota kağıtlarını dramatik bir şekilde omzunun üzerinden fırlatırdı. Paganini, kemanıyla kadınları kendinden geçirirken, Liszt işi bir adım ileri taşıdı: Özellikle duygusal ve sarsıcı bir parçanın sonunda kendini yere bırakıp baygınlık numarası yapıyor, hayranları çılgına dönüyordu.

1824’te Paris Operasında verdiği konser, müzikseverler tarafından o zamana kadar dinledikleri en iyi piyanistlerden biri olarak kabul edilmesini sağladı. Paris ve Londra’nın prestijli salonları Liszt’e kapılarını açtı. 16 yaşına geldiğinde Avrupa çapında ünlü ve mali açıdan bağımsızdı.

Gücünün Zirvesi

1834’te Liszt, güzel Kontes Marie d’Agoult ile tanıştı. Marie’nin evli ve üç çocuk annesi olması, bu büyük tutkulu aşk için bir engel değildi. Bir yıl içinde Marie, kocasını terk ederek Liszt ile Cenevre’ye yerleşti ve çiftin ilk çocuğu Blandine dünyaya geldi. 1837’de ikinci çocukları Cosima doğdu. İleride Richard Wagner’in eşi olacaktı Cosima.

Franz Liszt, 8 Haziran 1847’de Donizetti Paşa’nın çağrılısı olarak İstanbul’a gelmiş, beş hafta kadar Beyoğlu’nda Nuruziya Sokak No 19'da enstrüman ithalatçısı Alexandre Commendinger'in evinde kalmıştır. Önce Çırağan Sarayında Sultan Abdülmecit’e bir resital, ardından şehirde 10'a yakın konser verdiği bilinir. Donizetti Paşa’nın Mecidiye Marşındaki temalar üstüne “Grand Paraphrase de la marche de Donizetti, composée pour sa Majesté le Sultan Abdül Medjid Khan" adıyla bir solo piyano parafrazı düzenlemiş ve buna karşılık, Sultan Abdülmecid'den 4. derecede bir Mecidiye nişanı almıştır. (Not: Spotify’da var. Gülsin Onay çalıyor).

1839’da Roma’da doğan üçüncü çocukları Daniel ise yalnızca 20 yaşına kadar yaşayabildi. On yıl boyunca Liszt, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Rusya’ya, Portekiz’den İrlanda’ya kadar Avrupa’yı baştan başa dolaştı, büyük bir servet biriktirdi ve gittiği her yerde devlet adamları ve kraliyet mensuplarıyla dostluklar kurdu.

Marie d’Agoult ile ilişkisi yavaş yavaş sona erdi ve yollarını ayırdıklarında Liszt çocuklarını Paris’te annesinin yanına götürdü. Bu dönemde Marie Duplessis (Alexandre Dumas’nın "Kamelyalı Kadın" romanına ve Verdi’nin "La Traviata" operasına ilham veren kadın) ve ünlü dansçı Lola Montez gibi sevgilileri oldu.

1847’de Kiev’e yaptığı bir turnede Polonyalı Prenses Carolyne Sayn-Wittgenstein ile tanıştı. Sigara içen, mutsuz bir evliliğe sahip, entelektüel ve açık havaya karşı aşırı bir korkusu olan bu kadın, Liszt’in son büyük aşkı olacaktı. Kısa süre içinde ikisi, dini ve mistik konulara duydukları ortak ilgiyle birbirlerine bağlandılar ve prenses, kocasını terk ederek Liszt’e katılmak için Weimar’a gitti.

37 yaşında Liszt, piyano kariyerine son vererek dünyayı şaşırttı ve Weimar’da müzik direktörü olarak saraya yerleşti. Bu dönemde 12 senfonik şiir, "Faust" ve "Dante Senfonileri", iki piyano konçertosu, "Totentanz" ve büyük Si minör Piyano Sonatı gibi çok sayıda önemli eser besteledi. Liszt ve Prenses, evli olmadan 10 yıl boyunca Weimar’da yaşadılar.

1859’da Weimar’daki görevinden ayrıldı ve dini hayata yöneldi. 1865’te Papa IX. Pius ona "Abbé" (başrahip) unvanını verdi.

On yedi yıl sonra, Liszt bir kez daha dünyayı şaşırttı ve Roma'ya taşınarak din adamı oldu. Bu kararıyla, Cat Stevens ve Little Richard gibi gelecekteki yıldızlara ilham verdi; hayranlarını geride bırakıp dini hayata yönelmelerine öncülük etti.

1886’da İngiltere’ye yaptığı son ziyarette hasta olmasına rağmen konserler verdi. Bayreuth’ta "Tristan ve Isolde" operasını izlerken rahatsızlandı ve zatürreye yakalanarak hayatını kaybetti. Son sözü “Tristan” oldu. Liszt’in mirası, modern piyano tekniğini ve müzik estetiğini şekillendiren devrimci fikirleriyle yaşamaya devam ediyor.

Başlıca eserleri

En tanınmışları “Les Préludes” ve “Mazeppa” olan 13 senfonik şiir, “Faust” Senfonisi, iki piyano konçertosu, 20 Macar rapsodisi, “Années de Pélérinage”, “Méphisto Valsleri”, “Paganini Düzenlemeleri”.

Dinleme önerisi: