Yaşar Seyman

Atatürk’ün yurt gezileri ve o gezilerdeki anıları çok yazılır. Beni etkileyen anılardan biri de Satı Kadın ile buluşmasıdır. Dönemin tanıkları o anıyı hem anlatır hem de anılarında yazarlar...

Ankara’nın Kazan ilçesinde Satı Kadın, Kazan Köyü muhtarlığı yaptığı dönemde Atatürk’ün Kızılcahamam’a doğru geldiğini haber alır almaz köyü temizletir, köylüyü toplayarak Kazan’a yakın Bitik Nahiyesi’ne giderler. Atatürk gelince elini öper, köylüler hazırladıkları ayranı Atatürk’e ikram etmeye çekinince Satı Kadın kendisi ikram eder ve hatta ayranı Atatürk’e ikram etmeye çekinen köylülerin; “Seni astırır, kestirir, hiç korkun yok mu?” sözlerine aldırmadan; “Ondan insana fenalık mı gelir?” diyerek ayranı Atatürk’e ikram eder.

Atatürk, Satı Kadın’ın Kazan Köyü’nün muhtarı olduğunu öğrenir. Hatta Atatürk kendisine muhtarlıktan memnun olup olmadığını sorar. Satı Kadın memnun olduğunu söyleyince, Atatürk’ün ayrıca; “Senin eşin kim?” diye sorusu üzerine Satı Kadın, eşinin Sakarya Savaşı’nda boğazından yaralanmış bir cengâver olduğunu söylemiştir. Atatürk kendisine bir soru daha sorar:

“Ne zaman doğdun?

“1919’da Atatürk Samsun’a çıktığı zaman doğdum…”

Atatürk, bir an düşünür. Yıl 1934’tür. Kadının bu yanıtına göre 15 yaşında olması gerekir. Oysa karşısında abideleşen kadın… 25 yaşlarında görünüyor. Tekrar sorar:

“Nasıl olur?”

Evet, nasıl olurdu bu?…

Satı Kadın, hiç tereddütsüz, o her zamanki nüktedan hâli ile memleketin işgal altında geçirdiği acı yılları ima ederek yanıtlar:

“Evet Paşam. Ondan evvel yaşamıyordum ki…”

Dönüş yolundaki Atatürk, Nuri Conker’e; “İşte mebus olacak kadın” diyerek, Satı Kadın’ın adını ve köyünü kaydettirir.

Atatürk’ün ziyaretinden birkaç ay sonra köyün bekçisi tarafından Satı Kadın’a bölük kumandanı tarafından çağrıldığı söylenir. Bölük kumandanının yanına bir komşusuyla beraber giden Satı Kadın’a kumandan sorar:

“Biz seni köy muhtarlarının başına (ireyis) reis yapacağız.”

Bunun üzerine Satı Kadın yanıt verir:

“İyi ya olurum. Hükümetin emrine kellem bile feda olsun...”

Kısa bir süre sonra da gazetelerde Hatı Çırpan’ın aday gösterildiği yazılmıştır. Seçimler yapıldıktan sonra da Kazan Köyü muhtarı Hatı Çırpan, muhtarların başı olarak “ireyisliğe” seçilmiştir.

Hatı (Satı) Çırpan

CHP umumi reislik divanı Atatürk’ün başkanlığında 2 Şubat’ta Dolmabahçe’de toplanarak fırka mebus adaylarını belirlemeye başlamıştır. Aday seçim sonuçları 4 Şubat’ta tamamlanarak, 5 Şubat’ta bütün yurda duyurulacaktır. Ankara Bitik Nahiyesi Kazan Köyü Muhtarı Satı Çırpan Ankara’dan aday olmuştur.

8 Şubat 1935 seçimlerinde 1273 oy ile V. dönem Ankara milletvekili olarak TBMM’ye giren Satı Kadın milletvekili seçildikten bir süre sonra köyünden alınarak İsmet Paşa Enstitüsü’ne götürülmüş ve burada kendisi bluz, eldiven, çorap, fotin ile modern bir Türk kadını olarak giydirilmiştir ve (hususi tahsil) özel eğitim almıştır.

1935 seçimlerinde milletvekili seçilen kadınların büyük bir çoğunluğu ilgi alanlarına göre bir komisyonda görev almışlardır. Bazıları da bu komisyonlarda kâtip üye olarak bulunur. Hatı Çırpan kendisi çiftçi olduğu için ziraat komisyonunda görev almıştır.

Satı Kadın, meclise girdikten sonra yaptığı röportajlarda kadın ve erkeklerin eşlerinden boşanmaması gerektiğini, boşanan çiftlerin çocuklarının çok zarar gördüğünü ve bunun engellenmesi için çalışacağını, ayrıca köylülere modern tarım araç ve gereçlerin verilmesi, köylere yol, su, sağlık ve eğitim hizmetlerinin götürülmesi için her girişimin içinde olacağını söylemiştir. Bunların yanında Halkevi çalışmalarının yaygınlaştırılması için de çaba göstermiştir.

Ankara’da milletvekilliği yaptığı sürece “Satı’nın burnu büyüdü” demesinler diye bir köy evinde yaşamış, köyünden gelenleri bu evde ağırlamış ve milletvekilliği yapmadığı zamanlarda da köylüsünün sorunlarıyla ilgilenmiştir.

Satı Kadın’ın unutulmaması, milletvekili önerilmesi, seçilmesi kısacası bu unutulmaz örnek Mustafa Kemal Atatürk’ün kadınlarla toplumsal uğraşta çalışmayı içselleştiren ve başaran bir lider olduğuna çok güzel bir örnektir.

Satı Kadın, milletvekilliği görevi bittikten sonra köyüne dönmüş ve 19 Mart 1956 tarihinde vefat etmiştir. Kazan’da anıt mezarı bulunur ve evi restore edilerek müze haline getirilmiştir.

19 Mayıs’ta doğduğunu söyleyen Satı Kadın’ın mücadelesine saygıyla...

19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramımız kutlu olsun!