Geçenlerde dahil olduğum bir grupta partilerin aldığı oy oranları ile eğitim seviyesi arasında güçlü bir ilişki olduğu iddiası ortaya atıldı. Hatırlarsanız 10 yıl kadar önce dönemin bir bakanının da bu şekilde anlaşılabilecek bir söylemi olmuştu. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız: “Eğitim seviyesi arttıkça AK Partinin hitap ettiği alanın daha da daraldığını görüyoruz. Anketler de bize bunu söylüyor.” Bu söylem özellikle muhalif çevrelerde bir itiraf olarak algılandı ve sıkça tekrarlandı. Ayrıca bazı araştırma şirketleri de anketlerinde benzer sonuçlara yer verdiler.

Örneğin 2018’de yayınlanan Konda Seçmen Kümeleri araştırmasında şu veriler bulunuyor.

2020 yılında Toplumsal Etki Araştırmaları Merkezi tarafından yayınlanan “Seçmen Eğilimleri Araştırması” ise şunu belirtti:

Eğitim düzeyi yüksek kesimler arasında ise AK Parti CHP’nin gerisine düşmüş durumda. Bunun tersine, CHP ise ortaokul ve altı eğitim düzeyinde olanlarda zayıf.

2021 yılında Area şirketi de benzer bir sonuca ulaştı:

Araştırmanın bir başka sonucu da oy verme davranışları ile eğitim düzeyi arasındaki bağlantıyı ortaya koydu. Buna göre ilkokul ve altı eğitime sahip seçmenlerin %38,4’ü AK Parti’ye oy vereceklerini belirtirken bu oran ortaöğretim düzeyinde eğitimi olan seçmende %32,9 ve üniversite ve üzeri eğitim düzeyinde sahip seçmende %20,5 olarak belirlendi.

İstanbul Ekonomi Araştırma grubu ise her ay 2000 kişilik bir anket yapıyor ve bu ankette katılımcıların eğitim seviyesi ile oy vermeyi düşündükleri parti soruluyor. Nisan 2024 anketinin sonuçları şöyle:

Bu tablo da eğitim seviyesi yükseldikçe AK Parti’nin oy oranlarının düştüğünü, CHP’nin ise oy oranlarının yükseldiğini söylüyor. Yüksekokul ve üzeri kategorisinde CHP seçmeni oranı AK Parti seçmeni oranının iki mislinden daha fazla.

Bu yazının hedefi, yukarıda farklı kaynaklarca belirtilen varsayımı son secim sonuçları ile test etmek: AK Parti’nin oy oranı eğitim seviyesi yükseldikçe gerçekten de düşüyor mu? CHP’nin oy oranı eğitim seviyesi yükseldikçe gerçekten de yükseliyor mu?

Seçmenin parti tercihi ile eğitim seviyesi arasında bir ilişki bulunduğu varsayımını test edebilmek için her seçmenin eğitim durumunu ve parti tercihini kaydedebilmek ve bu ikisi arasındaki ilişkiyi incelemek gerekiyor. Fakat bu veri hiçbir yerde toplanmıyor ve analizi böylesine doğrudan veri ile yapabilmek gerçekçi değil.

Buna benzer bir veri yukarıda örneklerini gördüğünüz anketler ile toplanıyor. Fakat kanımca tüm anketlerinin ortak sorunu katılımcıların verdikleri cevapları doğru kabul etmeleri. Halbuki katılımcılar bilinçsiz ya da bilinçli olarak (stratejik seçmen) yanlış cevaplar vererek anketin geçerliliğini azaltabilirler. Nitekim son iki seçimde anketlerin büyük çoğunluğunun sonuçları tahminde ciddi biçimde yanıldığını gözlemledik.

Birey bazında veri toplamanın mümkün olmadığı durumlarda istatistiğe başvurup yerleşim merkezi bazında yayınlanan oy oranlarına ve eğitim seviyelerine bakabiliriz. Bu çalışmada son secimde en çok oyu alan iki partiye odaklandım. Eğitim seviyesinin ölçütü olarak üniversite mezunu oranını kullandım. Analizi İstanbul’un ilçelerine kısıtladım. Özetle, kullanılan veriler 39 ilçedeki üniversite mezunu oranı ile AK Parti ve CHP’nin oy oranları.

Sonuçlar

Grafiklerde yatay eksende üniversite mezunu oranı bulunuyor. Dikey eksende ise iki partinin oy oranları.

Eğitim seviyesi ile oy oranları arasındaki ilişkiler oldukça güçlü. Eğitim seviyesi arttıkça AK Parti’nin oy oranı düşüyor, CHP’nin oy oranı ise artıyor. Bu iki değişken arasındaki ilişki endeksi (korelasyon) AKP için – 0,83, CHP için ise + 0,77, ve bu korelasyonlar istatistiksel olarak anlamlı.

Çalışmada kullanılan veri ilçeleri eğitim seviyelerine göre (Üni+%) sıraladığımız tabloda bulunuyor. Tablodaki yüksek değerlerin bulunduğu hücreler yeşil, düşük değerlerin bulunduğu hücreler ise kırmızı ile renklendirilmiş—ara değerler ise sarı.

(Not: *Silivri’de AK Parti secime girmediğinden, oy oranı olarak ortağı MHP’nin oranını kullandım. Silivri’yi analizden çıkarmak sonuçları değiştirmiyor.)

Görüldüğü gibi üniversite mezunu oranı en düşük 5 ilçeyi AK Parti kazanırken, üniversite mezunu oranı en yüksek 13 ilçeyi CHP kazanmış. AK Parti’nin en açık ara ile kazandığı ilçe Bağcılar, CHP’nin en açık ara kazandığı ilçe ise Kadıköy ve Kadıköy’ün üniversite mezunu oranı Bağcılar’ın 3,4 misli.

Özetle, son seçimin İstanbul ilçelerindeki sonuçlarına bakıldığında eğitim seviyesi yükseldikçe AK Parti’nin oy oranının düştüğünü ve CHP’nin oy oranının yükseldiğini net bir şekilde gözlemlemek mümkün. Benzer bir çalışmanın hem diğer iller için hem de 11 ay önceki seçim için de yapılması ilginç olacaktır.