Dünya haritasını elinize aldığınızda Basra Körfezi’nin ağzında, bir bıçak izi gibi incecik bir su yolu göreceksiniz. Adı Hürmüz. Coğrafya kitaplarında sadece boğaz diye geçer ama aslında bir şalterdir. Açıldığında dünya döner, kapandığında dünya durur. Dünya genelinde deniz yoluyla taşınan ham petrolün %30'u ve LNG'nin %20'si bu boğazdan geçiyor.
İran, yıllardır diline doladığı o tehdidi gerçeğe dönüştürdü. Hürmüz Boğazı resmen kapanmanın eşiğinde. İran Parlamentosu geçtiğimiz hafta Hürmüz Boğazı’nı kapatma onayını verdi. Şimdi resmen kapanma kararı için gözler İran'ın en üst düzey güvenlik organı Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi’nde.
Parlamentonun kararı yayıldığında dünya piyasaları bir patlama sesiyle sarsıldı. Brent petrol kısa süreli tırmanışa geçti. Sigorta şirketleri Basra Körfezi’ni “savaş riski bölgesi” ilan etti. Singapur’dan Rotterdam’a kadar limanlar şüpheli kargo aramaya başladı, deniz taşımacılığı yavaşladı.
New York ve Londra borsaları güne düşüşle başladı. Enerji hisseleri sıçradı, hava yolu ve lojistik hisseleri yere çakıldı. Petrol fiyatı artık yalnızca pompada değil, merkez bankalarının toplantı notlarında da yankılanıyordu.
Konsey halen tam kapanmayı opsiyon olarak elinde tutsa da boğaz tam anlamıyla açılmış değil. Askerî tehdit devam ediyor; tanker geçişleri ağır koruma altında. Sigorta maliyetleri düşmedi.
Piyasa “kapanmadı ama kapanabilir” ihtimalini fiyatlıyor. Bu, belirsizliğin ta kendisi.
Kötü Senaryo
Eğer İran boğazı resmen kapatırsa, dünyayı üç aşamalı bir kriz bekliyor. Senaryo çalışması yapalım.
- Enerji Şoku:
Günde 18 milyon varil petrol akamıyor. Fiyatlar 150–180 dolar bandına yerleşiyor. LNG fiyatları başta Asya olmak üzere fırlıyor. Elektrik üretimi, ısınma ve sanayi maliyetleri çarpan etkisiyle artıyor. - Arz Zinciri Krizi:
Gemi taşımacılığı yavaşlıyor. Gübre üretimi sekteye uğruyor. Tarım girdileri pahalanıyor. Gıda fiyatları yükseliyor. Özellikle enerji ithalatçısı ve düşük gelirli ülkelerde kıtlık ve sosyal huzursuzluk başlıyor. - Küresel Resesyon:
Talep daralıyor. Şirketler yatırım planlarını erteliyor. İşsizlik artıyor. Merkez bankaları bir yandan enflasyonla, bir yandan durgunlukla savaşıyor. Kısacası: stagflasyon.
Türkiye Açısından Riskler
- Enflasyon: Küresel çapta akaryakıt ve doğal gaz fiyatlarının artışı enflasyonu doğrudan etkiler. TÜFE sepetinin yaklaşık %31’i olan “enerji ve ulaştırma” grubu üzerinden doğrudan etkisi var. Kışa girerken elektrik ve doğal gaza zam ile kendini hatırlatabilir.
- Cari Açık ve Kur: Enerjinin cari açığımızdaki payı son 10 yıldır yükseliyor. Enerji ithalatı, Türkiye’nin toplam ithalatının yaklaşık 4’te 1’i. Kur, dış şoklara karşı kırılganlığını yeniden ortaya koyar; her krizde ilk etkilenen cephe olur.
- Sanayi ve Lojistik: İthal girdiye bağımlı üretim maliyetleri yükselir. Gıda lojistiğinde aksaklıklar yaşanabilir. Sanayi üretimi baskılanır.
Peki ya Fırsatlar?
Kriz yalnızca yokluk değil, aynı zamanda yön değişimidir. Bu işin tahmin ettiğimizden de çok büyümesi şerhiyle Türkiye’nin fırsatlarına bakalım:
- Yenilenebilir Enerjiye Yönelim:
Bu kriz, fosil yakıtlara bağımlılığın cezasını göz önüne serdi. GES, RES ve enerji depolama teknolojilerine yapılan yatırımlar artabilir. Uzun vadede dışa bağımlılık azalır. - Alternatif Koridorlar:
Hürmüz riskliyse, Çin için Türkiye, Orta Koridor üzerinden daha değerli hale gelir. Yıllar boyu gündeme getirilen Bakü-Tiflis-Kars hattı önem kazanmak zorunda. Zengezur koridoru da bu bağlamda büyük önem taşıyor. - Bölgesel Arabuluculuk:
Türkiye, hem İran’la konuşabilen hem Batı’ya açık ender ülkelerden biri. Arap Yarımadası ile İran arasındaki tansiyonda diplomatik pozisyon kazanabilir.
Dünya, dar bir boğazın kıyısında bekliyor. Hürmüz sadece petrol değil, aynı zamanda belirsizlik, risk ve güven krizinin sembollerinden birisi. Enerji ithalatçısı ülkemiz, finansal kırılganlıkları olan ülkeler için bu, sadece dış politika değil, iç cephe meselesi artık. Dünya ekonomisi artık, Hürmüz’ün nabzında atıyor.
