Küresel ölçekte toplumlar, son 35-40 yıllık zaman diliminde başlayıp 21. yüzyılın ilk çeyreğinde dijital teknoloji araçları ve iletişim kanalları alanında baş döndüren bir hızla yaygınlaşan gelişmelere tanık olmakta. Dijital teknoloji araçlarının kullanımı hızla yaygınlaşırken, olumlu ve olumsuz sonuçları başta çocuklar olmak üzere bütün yaş gruplarını etkilemekte. Teknoloji araçlarının ve dijital ortamların günlük yaşantımızda sağladığı kolaylıklar oldukça fazla. Ancak bilim insanlarının bu alanda yaptığı araştırmalarda dijital araçların yanlış, bilinçsiz ve aşırı kullanılmasının özellikle çocuklarda bağımlılığa dönüşerek pek çok olumsuz etkiye neden olan sonuçlar yarattığı açığa çıkarılmış durumda. Bu nedenle sınırlı ve kontrollü bir kullanım, çocuklar için de biz yetişkinler için de en ideal olanı. Yazımızın devamında dijital çağda çocukların gelişim ve büyüme sürecinde teknolojiyi uygun şekilde kullanılmadıklarında karşılaşabilecekleri fiziksel ve psikolojik riskleri ve bu risklere karşı yapılabilecek önerileri bulacaksınız.
BAĞIMLILIK NEDİR? DİJİTAL BAĞIMLILIĞIN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Bağımlılık, kişilerin yaşamlarında kullandıkları bazı maddelerin ve nesnelerin kontrolsüz ve sınırsız kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Uzun süre ekrana bağlı kalan özellikle çocuklarda yaşıtlarına göre bazı farklı davranışlar ve değişimler gözlenmekte. Bu davranış ve değişimler fiziksel olduğu kadar aynı zamanda psikolojik olabilmekte. Teknoloji araçları ile dijital ekranlarda uzun zaman geçiren çocuklarda;
*Göz teması azalmakta, göz sağlığı bozulmaktadır.
*Dil gelişiminde gerilik görülmekte.
*Akranları ile iletişim kurmada zorluk yaşamakta.
*Ebeveynleri ve çevresi ile olan iletişiminde kuralsızlıklar, itirazlar ve zaman zaman şiddet eğilimleri gözlenmekte.
*Günlük aktivitelerden, sosyal ortamlara ve ilişkilere girmekten uzak kalmak istemekte, sosyal gelişimi olumsuz etkilenmektedir.
*İçe kapanma ya da ani tepkiler verme, duygusal dengesizlikler ve sinirlilik izlenmekte, uyku düzeni bozulmaktadır.
*Dikkat eksikliği ve okul döneminde akademik başarıda durağanlık gözlenmektedir.
*Farklı bağımlılıklara eğilim, yönelme ve yatkınlık gibi belirtiler görülmekte.
*Kaygıya bağlı olarak düşünme becerilerinin gelişiminde durağanlıklar, eleştirilere karşılık kaçamak ve tutarsız yanıtlar verilmekte.
*Çocukların uzun süre ekran karşısında kalması kas iskelet yapısında bozulmaya, bu bozulmanın yanında aşırı kilolanmaya neden olmakta.
Çocuklarda görülen bu belirtiler, dijital bağımlılığın çocuk üzerindeki etkilerinin ciddiyetini ve bu duruma müdahale edilme aşamasının geldiğini göstermektedir.
NE YAPMALI? YAPILACAKLARIN SINIRI NE OLMALIDIR?
Karşı karşıya kaldığımız bu sorunun çözümü, yazılıp söylendiği kadar kolay olmayıp oldukça karmaşık ve çözümü çok kapsamlı çalışmalar, irade, bilinç ve insiyatif geliştirmeyi gerektiren bir sorundur. Çocuklar, özellikle denetimsiz ve serbest kaldıkları ortamda bilgisayar ve diğer teknolojik araçlarla daha fazla vakit geçirme eğiliminde olabilmekte. Bu karmaşık sorunun çözümüne dair hem eğitimcilere hem de özellikle ebeveynlere bazı pratik önerilerde bulunmak bu bağımlılıkla başa çıkma noktasında yardımcı olacaktır. Bu bağlamda Sırıus Zihin Gelişim Programı adlı internet sitesinde yer alan önerileri uygulamanın yararlı olacağını düşünmekteyim.
Bu öneriler;
“*Televizyon izleme ve bilgisayarla vakit geçirme süresini kısıtlamaya özen gösterin. Bunu yaparken, televizyon ve bilgisayarın fazla kullanımının ne gibi zararları olabileceği konusunda çocuğunuzu bilgilendirin.
*İnternet ve bazı televizyon kanalları için kısıtlama getirmek adına şifrelendirin.
*Bilgisayarın ve televizyon ortak zaman geçirilen odalarda olmasına özen gösterin.
*Teknoloji bağımlısı çocukların ilerleyen dönemlerde şiddete eğilimleri önemli psikolojik sonuçlardan bir tanesidir. Bu bağlamda çocuklara şiddete başvurmadan sorunların nasıl çözülebileceğini ve şiddete yöneldiği takdirde ne gibi sonuçlarla karşılaşabileceği konusunda bilgilendirin.
*İnternetin doğru kullanımı hakkında çevrenizdekileri de uyarın. Bu şekilde çocuğunuzun siz olmadan da kontrol edilebilmesini sağlayın.
*Çocuğunuzu sanal arkadaşlıklar hakkında bilgilendirin ve gerektiği ölçüde uyarılarda bulunun.
*Çocuğunuzla internet, bilgisayar oyunları ve televizyonda geçireceği süreyi kısıtlamak adına anlaşma yapın. Birlikte zaman geçirmek için gün ve saatler belirleyin.
*Boş zamanlarını değerlendirmek için birlikte eğlenebileceğiniz ve çocukken ilginizi çeken etkinliklere yöneltin.
*Görsel uyaranların etkisini azaltmak adına onu fiziksel, işitsel ve zihinsel etkinliklere yöneltebilirsiniz.”
Özet olarak, politika yapıcılar kapsamlı politikalar geliştirerek, ayrıca eğitimciler, ebeveynler ve çocuk bakıcıları şu noktalara dikkat ederek, çocuklarda teknoloji bağımlılığının gelişmesini önleyebilir ya da asgari düzeye çekilmesini sağlayabilirler.
Çocuklar pek çok davranışı büyükleri örnek alarak geliştirir. Bu nedenle teknoloji kullanımı konusunda da çocuklara model olmak, sınır koymak, içerik denetimi yapmak, tutarlı ve kararlı olmak, çocukların gereksinimlerinin farkında olmak, çocuklara nitelikli zamanlar geçirecekleri ortamlar hazırlamak.
